Najczęściej w praktyce wyróżnia się dwa rodzaje kryzysów: kryzysy rozwojowe (nazywane też normatywnymi lub kryzysami przemian) i kryzysy sytuacyjne (określane często jako losowe czy traumatyczne lub jako stres czy incydent krytyczny). Ze względu na kryterium czasu, kryzysy dzieli się na ostre, przebiegające do 6 tygodni, i chroniczne, utrzymujące się powyżej 6 tygodni.
Kryzysy rozwojowe są wywoływane przez przeszkody, których w danym momencie człowiek nie jest w stanie pokonać lub nie umie podjąć ryzyka wejścia w nową sytuację. W poszczególnych okresach stają przed człowiekiem zadania, których właściwe rozwiązanie pozwoli dobrze funkcjonować w kolejnych etapach jego życia. Jedną z koncepcji opisujących rozwój człowieka jest koncepcja Erika Eriksona, amerykańskiego psychoanalityka i psychologa rozwoju człowieka. Każdy kryzys, który nie zostanie przezwyciężony, może niewłaściwie wpłynąć na kolejne etapy życia jednostki i utrudnić jej przechodzenie następnych kryzysów.
Pierwsze stadium, wg Eriksona, to kryzys pierwszego roku życia (niemowlęctwo) – wiąże się z nabywaniem poczucia ufności. Jeśli dziecko otrzyma właściwą opiekę i wsparcie od rodziców, to nabierze ufności, otworzy się na kontakty społeczne. Jeśli nie, to dziecko może wycofać się z tych kontaktów na skutek poczucia odrzucenia. Z braku miłości na tym etapie życia może pojawić się patologia, jaką jest nieufność.
Drugie stadium, to wczesne dzieciństwo (drugi i trzeci rok życia) – dziecko zdobywa wtedy poczucie autonomii. Przy właściwym wsparciu, racjonalnych ograniczeniach, ale i postawie zachęcającej do działania, dziecko osiągnie odwagę, samokontrolę i poczucie własnej odrębności, motywację do działania i podejmowania decyzji. Poczucie wstydu i zwątpienia może ujawnić się na tym etapie życia jako patologia – wówczas, gdy dorosłym brakuje cierpliwości i tolerancji, gdy wyśmiewają dziecko, jeśli sobie nie radzi z jakąś trudnością.
Etap między trzecim a piątym rokiem życia jest najważniejszy dla kształtowania się zdolności do inicjatywy. Dzięki rozwojowi języka, możliwościom poznawczym i fizycznym dziecko jest zdolne do stawiania sobie celów i zadań, czyli do przejawiania inicjatywy i samoobserwacji. Nadopiekuńczy lub zbyt formalni rodzice, zabraniający dzieciom własnej aktywności, mogą wywołać w nich poczucie winy, a w konsekwencji – bierność społeczną.
Czwarte stadium obejmuje wiek szkolny, między szóstym a dwunastym rokiem życia. Występuje tu konflikt pracowitość – poczucie niższości. Okres ten jest najbardziej znaczący dla społecznego rozwoju dziecka. Pracowitość wiąże się z podjęciem nowych zadań, związanych głównie z edukacją i osiąganiem celów, dążeniem do opanowania różnych umiejętności, czerpaniem przyjemności, zadowolenia i satysfakcji z dobrze lub nawet perfekcyjnie wykonanego zadania. Rozwija się poczucie kompetencji. Jak pisze Anna Brzezińska w książce W poszukiwaniu złotego środka. Rozmowy o rozwoju człowieka: „jeżeli dziecko z jakiegoś powodu zostanie uznane przez otoczenie czy przez siebie samo za niezdolne do wykonywania przydzielonych mu zadań, może rozwinąć się w nim poczucie niższości”. Błędami często popełnianymi przez nauczycieli jest też pośpiech w realizacji programu, nieuwzględnianie tempa pracy dziecka, jego zainteresowań i zdolności.
Okres adolescencji, między trzynastym a osiemnastym rokiem życia, charakteryzuje się opozycją: tożsamość – rozproszenie tożsamości. W tym okresie młody człowiek kształtuje cnotę wierności wobec przyjętych wartości i norm oraz swojej zawodowej przyszłości. Jeśli natomiast nie ma sprzyjającego, wspierającego środowiska, to może mieć po...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
Dołącz do 50 000+ czytelników, którzy dbają o swoje zdrowie psychiczne
Otrzymuj co miesiąc sprawdzone narzędzia psychologiczne od ekspertów-praktyków. Buduj odporność psychiczną, lepsze relacje i poczucie spełnienia.
