Jakub Kołodziejczyk jest psychologiem, pracownikiem Zakładu Zarządzania Oświatą na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ, trenerem w Niepublicznym Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli „Sophia” w Krakowie (www.nodnsophia.pl). Autor książek: Agresja i przemoc w szkole – konstruowanie programu przeciwdziałania agresji i przemocy w szkole, Dyscyplina w klasie. Metody i techniki interwencji.
Pracę nad dyscypliną warto zacząć od jednoznacznego określenia, które zachowania uczniów ją naruszają. Jeżeli definicja problemów z dyscypliną ma być użyteczna dla nauczycieli, powinna w jasny sposób rozgraniczać zachowania naruszające dyscyplinę, wymagające od nauczyciela natychmiastowej interwencji, od tych zachowań, które działania takiego nie wymagają. James Levin i James F. Nolan, autorzy książki Zasady zarządzania klasą, definiują problem z dyscypliną jako zachowanie, które:
• zakłóca akt nauczania,
• zakłóca prawo innych do nauki,
• jest psychicznie lub fizycznie niebezpieczne,
• polega na niszczeniu czyjejś własności.
Definicja obejmuje takie zachowania, jak np.: krzyki czy rozmowy podczas lekcji, przeszkadzanie, dokuczanie lub niszczenie przedmiotów. Jednak nie ogranicza się ona jedynie do zachowań uczniów, obejmuje również zachowania nauczycieli. Nauczyciel, myśląc o dyscyplinie w klasie, powinien bowiem brać pod uwagę zarówno zachowania uczniów, jak i własne postępowanie.
Sala lekcyjna
To, w jaki sposób zorganizowana jest sala lekcyjna, ma wpływ na osiągnięcia i zachowanie uczniów. Często bywam w różnych szkołach, oglądam klasy i niejednokrotnie zastanawia mnie, jak w ogóle możliwe jest nauczanie w tych klasach, bez poczucia chaosu. Nie dziwię się, że nauczyciele napotykają w swojej pracy problemy związane z niskim poziomem koncentracji uczniów, a zachowań zakłócających proces nauczania jest bardzo dużo.
Oczywiście na wiele elementów tzw. środowiska nauki nie mamy wpływu, np. na wielkość sal w budynku szkolnym. Na inne jednak ten wpływ mamy i chcąc tworzyć właściwe warunki do nauki i dobrego zachowania uczniów w klasie, powinniśmy je odpowiednio zmieniać.
Mam na myśli na przykład wystrój sali. Wielu nauczycieli uważa, że klasa powinna być kolorowa z dużą ilością ozdób (czasami nawet organizowane są konkursy na najładniejszy wystrój sali). Przed świętami wiele klas przypomina sale balowe z girlandami, kolorowymi łańcuchami i wiszącymi pod sufitem ozdobami. Prezentują się naprawdę imponująco, jednak nie są to najlepsze miejsca do nauki – różnobarwne dekoracje nie pozwalają skoncentrować się uczniom na wykonywanej pracy. W takiej sali zapewne osiągnięcia uczniów będą mniejsze, a zachowania naruszające dyscyplinę – częstsze.
- Hałas. Oświetlenie. Temperatura. Na nasze samopoczucie wpływa wiele czynników, niektóre powodują szybsze zmęczenie i irytację. Podobnie dzieje się w klasie. Hałas, złe oświetlenie, temperatura powietrza – zbyt wysoka lub zbyt niska – niegatywnie wpływają na samopoczucie uczniów, zwiększając prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zachowań. Kontrolowanie tych czynników i ich regulowanie (o ile jest to możliwe) z pewnością wpłynie na zachowania uczniów.
- Wystrój klasy. Pomoce naukowe. Planując wystrój sali, należy pamiętać, że jej wygląd powinien pomagać w koncentracji i wspierać proces nauczania. Podporządkowane temu powinno być dobieranie koloru ścian, wybór miejsca na eksponowanie pomocy dydaktycznych (tych, które są rzeczywiście potrzebne, a nie
wszystkich, jakie są dostępne) i przedmiotów, które mają „upiększyć” salę. Problem ten często jest niezauważany, mimo że coraz więcej uczniów ma trudności z koncentracją.
- Rozmieszczenie przestrzenne (ławki, ciągi komunikacyjne). Przy podejmowaniu decyzji o ustawieniu ławek w klasie, należy wziąć pod uwagę kilka elementów. Po pierwsze, biurko nauczyciela powinno być ustawione w takim punkcie sali, który umożliwi nauczycielowi widzenie całej klasy. Po drugie, należy pamiętać, żeby tak ustawiać ławki, aby nauczyciel mógł swobodnie poruszać się po sali i miał swobodny dostęp do każdego ucznia, ponieważ w wielu momentach jest to warunkiem prowadzenia skutecznych działań dyscyplinujących.
- Rozmieszczenie uczniów w klasie. „Trójkąt wpływów” to obszar w sali, na który większość nauczycieli zwraca najwięcej uwagi. Podstawą tego trójkąta jest przód klasy (najczęściej jest to ściana z tablicą, biurko, miejsce, w którym najczęściej przebywa nauczyciel), natomiast wierzchołek znajduje się na jej końcu.
Jeśli znamy uczniów tworzących klasę, wiemy, którzy z nich mogą mieć trudności z odpowiednim zachowaniem się na lekcji. Uczniowie ci, zwykle wybierają miejsca najbardziej oddalone od nauczyciela, w których czują się bezpiecznie, bo nauczyciel rzadko ich kontroluje. Są to miejsca, na które zwraca on najmniej uwagi i nieodpowiednie zachowania uczniów bywają niezauważane.
Powinniśmy przyjąć zasadę, że uczniów mających trudności z zachowaniem sadzamy właśnie wewnątrz trójkąta wpływów – tam, gdzie będą najlepiej obserwowani lub znajdujemy im miejsce obok kolegów, którzy nie ulegają ich wpływom.
Przy „rozmieszczeniu” uczniów w klasie szczególną uwagę należ...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
