„Depresja” jest pojęciem powszechnie używanym, rozumianym często jako uczucie smutku, beznadziejności, bycia w „dołku psychicznym”. Mówimy też o depresyjnej – „dołującej” – pogodzie czy klimacie. Są takie stany depresyjne, które szybko mijają pod wpływem np. dobrego filmu, smacznego jedzenia czy spotkania ze znajomymi, oraz takie, które mogą doprowadzić do pełnej izolacji, przerwania kariery szkolnej czy zawodowej, a nawet do samobójczej śmierci. Jak je rozróżnić, jak uniknąć poważnych konsekwencji zdrowotnych i społecznych? Konieczna jest wiedza na temat uwarunkowań stanów depresyjnych, różnych ich przebiegów (czyli czasu trwania i nasilenia objawów) oraz sposobów zapobiegania i leczenia tych zaburzeń. Wiedzę tę można zdobyć, czytając wydawnictwa psychiatryczne i psychologiczne, jednak nie zawsze jest ona przystępna z uwagi na mnogość medycznych terminów, skrótów i skomplikowanych nazw. Obowiązkiem profesjonalistów jest przetworzenie tych informacji i przekazanie ich w zrozumiały sposób. W poradniach zdrowia psychicznego i na oddziałach psychiatrycznych odbywają się specjalne spotkania psychoedukacyjne dla chorych na depresję i ich rodzin. Mają one pokazać, czym jest depresja jako choroba oraz jak aktywnie uczestniczyć w leczeniu.
Co natomiast może zrobić nauczyciel w szkole, żeby rozpoznać ucznia z depresją, jak mu pomóc, by uniknąć najgorszego jej następstwa, czyli samobójstwa? Odpowiedzią będą następujące zalecenia: uważnie słuchaj, co uczeń komunikuje bezpośrednio lub pośrednio (w wypowiedziach pisemnych, pracach plastycznych); uważnie obserwuj jego zachowanie; zadawaj właściwe pytania pod kątem obecności objawów depresji.
W ich rozpoznaniu pomogą informacje wstępne, opisy przypadków oraz ich kliniczne omówienie.
Okres dojrzewania (adolescencji) określany jest w literaturze psychiatrycznej jako czas „drugich narodzin” i „normatywnego kryzysu tożsamości”. W krótkim okresie – u dziewcząt po 10.–12. roku życia, u chłopców po 12.–14. roku życia – dochodzi do intensywnych przemian biologicznych, psychologicznych i społecznych, które odpowiadają m.in. za zmianę wyglądu zewnętrznego, ukształtowanie się orientacji płciowej i poczucia własnej tożsamości. Około 1/3 młodzieży rozwija się w sposób burzliwy i nieharmonijny. Typowe dla tego okresu są postawy buntu, negacji norm i autorytetów, prowokacji i kontestacji, czarno-białe widzenie świata, poczucie niekompetencji oraz dążenie do inności i szukanie sensu życia.
U około 1/5 młodocianych osób występują różne zaburzenia psychiczne, z których najczęstszym jest depresja. Depresja pod postacią tylko pojedynczego objawu – obniżonego nastroju, czyli smutku (przygnębienia, drażliwości), występuje u około 10 – 40 proc. młodzieży. W tej formie depresja może być reakcją na chorobę somatyczną (np. grypę), inne zaburzenia psychiczne (np. schizofrenię, uzależnienie) lub trudną sytuację życiową. Jeżeli smutkowi towarzyszą przez minimum 2 tygodnie także inne objawy, tj.: utrata zainteresowań albo niezdolność do przeżywania przyjemności, zmęczenie i brak energii oraz dodatkowo spadek zaufania do siebie, poczucie małej wartości, winy, obniżona zdolność myślenia lub skupienia się, zaburzenia snu, chudnięcie, myśli o samobójstwie – wtedy traktujemy depresję jako chorobę. W tej postaci depresja upośledza funkcjonowanie społeczne oraz powoduje znaczny dyskomfort psychiczny, może trwać wiele miesięcy i nawracać, gdy jest nieleczona. Depresja jako choroba występuje u około 5 do 10 proc. młodzieży, przy czym dwa razy częściej u dziewcząt. Uczniowie chorzy na depresję mogą mieć znacznie gorsze wyniki w nauce, unikać kontaktu ze szkołą, kolegami, reagować agresją i płaczem na niewielkie nawet niepowodzenia, sprawiać kłopoty opiekunom, wagarować, uciekać z domu. Czasami depresja może być ukryta pod maską uporczywych dolegliwości bólowych, wymiotów, zawrotów głowy lub zachowań antyspołecznych (łamania norm, buntu).
Aby rozpoznać depresję, psychiatra ocenia u badanego: 1) stan psychiczny, 2) poziom intelektualny i ewentualnie obecność fragmentarycznych deficytów poznawczych, 3) stan somatyczny, 4) funkcjonowanie w środowisku rodzinnym, szkolnym i rówieśniczym. Takie wielopłaszczyznowe patrzenie na młodocianego pacjenta jest konieczne, ponieważ depresja ma wiele uwarunkowań. Można je podzielić na trzy grupy: uwarunkowania biologiczne (typ A), w tym dziedziczenie podatności na chorobę, czynniki związane z ogólnym stanem zdrowia (typ B), np. choroby tarczycy, infekcje, urazy głowy, nowotwory, niedobory witamin, oraz psychospołeczne czynniki ryzyka (typ C)...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
