Czas liczony w godzinach jest jednakowy dla wszystkich, ale doświadczamy go subiektywnie. Paul Fraisse wykazał, że czas wypełniony czynnościami jest subiektywnie krótszy, szybciej upływa niż wtedy, gdy siedzimy bezczynnie. Czas doświadczamy poprzez zachodzące zmiany w naszym ciele i psychice, im więcej zmian, tym subiektywnie szybciej upływa czas. Wydłużanie się przeżywanego czasu jest fenomenem związanym z bezrobociem. Australijski badacz N. Feather podaje, że bezrobotni, pozbawieni zajęć, do których byli przyzwyczajeni, nie mają czym wypełnić czasu. Słabiej angażują się w jakąkolwiek aktywność, rzadziej dążą do jakiegoś celu, zaprzestają rutynowych czynności. Czują się źle, częściej cierpią na depresję.
Stosunek do czasu zmienia się w ciągu życia. Po przekroczeniu pewnych etapów pojawia się poczucie, że czasu coraz mniej. Doba nadal ma tyle samo godzin, ale psychologicznie płynie szybciej. Młodzi ludzie mają zazwyczaj mało przeszłości, a przyszłość jest im nieznana, nie do objęcia umysłem, zatem istnieją obok kategorii czasowej, żyją dniem, tygodniem. Ludzie po cztedziestce mają za sobą przeszłość i chętnie do niej wracają we wspomnieniach. Zarazem, jak dowodzą badania Olesia, przeżywają tzw. kryzys połowy życia, wiążący się z oceną tego, czego dokonali w przeszłości, czego nie osiągnęli i co jeszcze mogą zdobyć. Im starsi, tym bardziej żyją przeszłością, oceniają to, co się stało, żałują tego, co się nie zdarzyło albo mogło pójść inaczej.
Psychologia wyróżnia trzy perspektywy czasowe: przeszłą, czyli zapis w pamięci doświadczeń, dat, epizodów, teraźniejszą, tj. przebieg aktualnych zdarzeń i przyszłą – czyli to, co sobie wyobrażamy, przewidujemy czy planujemy. Przyszłość ma charakter pojęciowy, dotyczy stanów możliwych, które jeszcze nie istnieją, ale wskutek naszego czy innych sprawstwa mogą stać się rzeczywistością.
Są osoby ograniczone do jednej tylko perspektywy. Niektórzy żyją przeszłością, rozpamiętując wciąż „za moich czasów”. Czas zatrzymuje się dla nich na jakimś przeżyciu z przeszłości. Mogą to być traumatyczne doświadczenia w rodzinie, choroba, wojna, ale też zdarzenia pozytywne, np. wygrana na loterii. Powracające wspomnienia i emocje z nimi związane nie pozwalają zająć się tym, co będą robić w przyszłości.
Inni są skoncentrowani niemal wyłącznie na przyszłości i w niej lokują...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
