Dwanaście lat temu Robert Sternberg i Todd Lubart opublikowali koncepcję twórczości, w której do opisu ludzi twórczych wykorzystali metaforę inwestowania na giełdzie papierów wartościowych. Według nich osoba twórcza to taka, która „kupuje tanio, a sprzedaje drogo”: potrafi zauważyć problem jeszcze nierozwiązany (kupuje tanio), a gdy znajdzie jego rozwiązanie, wówczas jej propozycją interesuje się wielu, często wpływowych ludzi (twórca może ją sprzedać drogo). Takie rozumienie „inwestowania” zaproponowali autorzy koncepcji twórczości, jednakże w kontekście rozwoju zdolności należy je rozumieć odmiennie: jako intensywną i ciężką pracę w szukaniu, znajdowaniu i rozwijaniu ukrytych nieraz bardzo głęboko zdolności i talentów. Czym zatem są zdolności? Jak i czym różnią się osoby uzdolnione od niezdolnych? Jak wcześnie lub kiedy najpóźniej mogą ujawnić się zdolności człowieka? Czy związane są one z czynnikami wrodzonymi, czy może zależą od środowiska i kształcenia? Czy w każdym wieku można rozwijać swoje zdolności, czy też tylko bardzo wczesne wykrycie i kształcenie pozwala na ich rozwinięcie? To podstawowe pytania dotyczące problematyki zdolności. Odpowiedzi na nie pomogą nam zrozumieć, czym one są i co zrobić, aby je właściwie wykorzystać. Zdecydowana większość z nas ma przeciętne zdolności. Znacznie mniej jest tych, u których są one większe od przeciętnych. Jeszcze mniejszą grupę stanowią ludzie wybitnie uzdolnieni, o których często mówimy „utalentowani”. W potocznym rozumieniu zdolni szybko i efektywnie uczą się, mają też znacznie więcej szans na osiąganie sukcesu w życiu. Jednak to tylko częściowa prawda. Sukces bowiem – jak wynika z obserwacji i badań osób wybitnie uzdolnionych – nie zawsze związany jest z posiadanymi zdolnościami, częściej z odpowiednią strukturą osobowości i motywacji, pozwalających na długotrwały wysiłek i pracę. Oczywiście zdolności mogą ułatwić osiąganie założonych celów, ale tego nie gwarantują. Joan Freeman (psycholog zajmująca się opieką i kształceniem dzieci zdolnych w Anglii) w opublikowanej dwa lata temu książce „Gifted children grown up” opisuje badania nad osobami zdolnymi, prowadzone przez 27 lat. Ich wyniki wykazały, że ci spośród badanych, którzy osiągnęli sukces w życiu, charakteryzowali się między innymi wysokim poziomem motywacji do pracy. Postrzegali proces uczenia się jako inwestycję na przyszłość, potrafili bardzo ciężko pracować, inwestowali w swoje talenty. Na znaczenie motywacji i pracy dla rozwoju zdolności wskazywał także Thomas Edison (wybitny wynalazca, autor ponad 1000 patentów), który twierdził, że na geniusz składa się dziewięćdziesiąt dziewięć procent potu, a tylko jeden procent polotu.
Współcześnie przyjmuje się dwojakie rozumienie zdolności: wąskie, elitarne, które dotyczy grupy ludzi wybitnie uzdolnionych, stanowiących około 5 proc. populacji, oraz znacznie szersze, egalitarne, które odnosi się do około
25-30 proc. wszystkich ludzi. To drugie podejście pozwala na założenie, że co trzeci lub co czwarty mieszkaniec Ziemi jest osobą zdolną. Przyjęcie takiego stanowiska związane jest także z innym niż tradycyjne rozumieniem zdolności człowieka. Jeszcze do niedawna utożsamiano je głównie z poziomem inteligencji mierzonej za pomocą testów, z wynikami uzyskiwanymi w nauce szkolnej i szybkością opanowania wiedzy. Łączono je także z podstawowymi zdolnościami kierunkowymi, na przykład muzycznymi, plastycznymi czy matematycznymi. Tymczasem Jane Piirto (profesor Uniwersytetu i Centrum Kształcenia Wybitnych Zdolności w Ashland w stanie Ohio, pisarka i poetka) w swojej koncepcji rozwoju talentów (opublikowała ją w 1999 roku w pracy „Talented children and adults”) wymienia wiele różnych zdolności i wskazuje na ich ścisłe powiązanie z dziedziną aktywności. Zatem jest tyle rodzajów...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
