Ta buddyjska przypowiastka daje przedsmak tego, jak wielkie są różnice między duchowością Dalekiego Wschodu a chrześcijańskiego Zachodu. Trudno sobie wyobrazić chrześcijańskiego mnicha tak samo obchodzącego się z wizerunkami Chrystusa. W tradycji Zachodu uznano by go za winnego świętokradztwa. Również w buddyzmie zen, w którym przypowiastka powstała, czyn Tanki nie jest podawany za wzór dla pobożnych wyznawców. Pewien mistrz zen, zapytany przez ucznia, co sądzi o postępku Tanki, odpowiedział: „Kiedy jest nam zimno, siadamy wokół ognia, kiedy jest nam gorąco, kryjemy się w cieniu zagajnika bambusów nad rzeką”. Tanka postąpił źle i nie postąpił źle.
Duchowość zen nie znosi abstrakcji, jest praktyczna do bólu. Na pytanie: „Czy ćwiczysz się w prawdzie?”, mistrzowie tej tradycji odpowiadają: „Kiedy jestem głodny, jem. Kiedy jestem zmęczony, śpię”. „No tak, ale to robią wszyscy ludzie” – odpowiemy. „Nie – mówi mistrz – bo oni, kiedy jedzą, to nie jedzą, ale myślą o czymś innym i się rozpraszają. A kiedy śpią, to nie śpią, tylko śnią o tysiącu spraw i dlatego nie są podobni do adeptów zen”.
Ten typ duchowości Wschodu wyraża głęboką afirmację rzeczywistości i niechęć do tego, by ujmować ją w opozycjach dobra i zła, grzechu i świętości, Boga i szatana, zbawienia i potępienia. Nie ma w niej miejsca na spekulacje metafizyczne. Już sam podział na to, co „fizyczne” i co „ponadfizyczne”, na sferę ducha i sferę ciała, na „ja” i „nie-ja” – tak zasadniczy dla filozofii i nauki Zachodu – zamazuje prawdę o głębokiej „holistycznej’’ jedności całego stworzenia. Taki podział nastawia człowieka na podbój i rywalizację, zamiast na koegzystencję i poszukiwanie harmonii. Symbolem tej ostatniej jest chiński znak jin-jang, czyli dwie uzupełniające się „rybki”, czarna z białym oczkiem i biała z czarnym.
Wyobraźmy sobie człowieka – mówił jeden z chińskich mistrzów zen (po chińsku mistrz to czan, co znaczy zarazem „medytacja”) – trzymającego się zębami gałęzi wysokiego drzewa, na które się wdrapał. Wyobraźmy sobie, że pod drzewo podchodzi inny człowiek i pyta wiszącego: „Jaka jest główna zasada buddyzmu?”. Co ma zrobić nieszczęśnik? Jeśli odpowie, runie na ziemię. Jeśli nie odpowie, zlekceważy pytającego. W późniejszym o 1200 lat komentarzu japońskiego mistrza zen czytamy: „Jeśli otworzysz usta z zamiarem potwierdzenia czy zaprzeczenia, jesteś zgubiony. Zen znika. Ale samo milczenie też nie zda się na nic. Leżący obok kamień milczy, milczy kwiat za oknem, lecz ani kamień, ani kwiat nie rozumieją zenu. Musi istnieć jakiś sposób, dzięki któremu...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
