Fenomen bierności jeszcze nie został dokładnie poznany, bo jest złożony, wieloaspektowy i ewoluuje pod wpływem psychologicznych, społeczno-ekonomicznych oraz kulturowych zmiennych. Według Martina E.P. Seligmana, ludzie zachowują się biernie, ponieważ nauczyli się, że wszystkie ich działania są nieskuteczne i spodziewają się, że w przyszłości również takie będą. Utrwalają to przekonanie i nie podejmują żadnych działań – nie robią nic, są bierni. Inaczej mówiąc, wyuczona bierność to syndrom zaburzeń poznawczych, motywacyjnych i emocjonalnych wywołanych uprzednim kontaktem z sytuacją niekontrolowaną, to znaczy taką, której istotnych elementów nie da się modyfikować.
Po co na darmo się wysilać?
Złożony i społecznie drażliwy problem bierności dotyczy także dzieci i młodzieży szkolnej. Bierny uczeń rzadko inicjuje jakiekolwiek działanie, rezygnuje z wysiłku i wycofuje się (zaburzenia motywacyjne). Nie widzi związku między zachowaniem a wzmocnieniem lub między zachowaniem i jego konsekwencjami. Każda sytuacja jest dla niego niemodyfikowalna, nie widzi szans na zmianę. Gdy ma się przygotować do klasówki czy egzaminu, gdy ma nadrobić zaległości spowodowane chorobą, staje bezradny i nie wie, co ma robić. W efekcie wypada z roli dobrego i miłego ucznia czy kochającego syna (zaburzenia poznawcze), obniża mu się samoocena, jest zniechęcony i obojętny (zaburzenia emocjonalne).
Młodzi ludzie nie zawsze czują się odpowiedzialni za swoje decyzje, przyszłość, plany. Twierdzą, że o wszystkim myślą i decydują za nich rodzice, czasem nauczyciele. Uważają, że nie uda się im do niczego dojść, bo „system” na to nie pozwala. Sądzą, że nie warto się uczyć, bo i tak o wszystkim zadecydują „inni” lub egzamin gimnazjalny czy maturalny, a on zależy od szczęścia – po co więc się przejmować. Po co starać się o dobre oceny z niektórych przedmiotów, skoro nie są później nigdzie honorowane. Po co robić plany na przyszłość, skoro i tak nie uda się ich zrealizować, gdyż w Polsce nie ma perspektyw. Po co angażować się w życie szkoły czy klasy, brać udział w akademiach, przedstawieniach, jasełkach itp., skoro i tak nikt tego nie doceni, bo do niczego to nie jest potrzebne i nie jest punktowane na świadectwie. Po co na darmo się wysilać? Wychodzą z założenia, że „lepiej się nie wychylać” i w nic nie angażować.
Problem bezradności i bierności w psychologii najczęściej rozpatrywany jest w kontekście bierności społecznej i łączony z psychologią wolicjonalną. Bierność dotyczy jednostek i grup społecznych, może być doraźną reakcją sytuacyjną lub stałą właściwością człowieka, dotyczyć wszystkich lub wybranych funkcji psychicznych. O bierności mówimy w różnych kontekstach funkcjonowania:
- emocjonalnego, gdy np. młody chłopak twierdzi, że nie zależy mu na dobrych ocenach, a nauka go nudzi;
- poznawczego, gdy np. uczennica bierze korepetycje, bo wydaje jej się, że nie potrafi sama przygotować się do egzaminu (problematyka bierności intelektualnej);
- behawioralnego, gdy np. młody człowiek postanawia, że od poniedziałku zacznie uprawiać jogging albo zabierze się za czytanie lektur szkolnych i odkłada zamiar na kolejny poniedziałek.
Każda sytuacja wymaga od jednostki jakiejś aktywności, to znaczy zmusza do realizowania pewnych wartości, zadań i celów oraz rozwiązywania określonych problemów. Człowiek jest bierny, a przynajmniej nie jest dostatecznie aktywny, jeśli nie spełnia wymagań aktywnościowych dla danej sytuacji. A to może frustrować i staje się źródłem ciążącego poczucia bezradności. We współczesnej psychologii bierność rozumiana jest na cztery sposoby.
Właściwość osobowości
Bierność może stanowić cechę, dyspozycję osobowości, głównie w znaczeniu „słabej woli” czy ograniczonych zdolności do działań samoregulacyjnych. W takim przypadku może być rozumiana dwojako: jako pewien stały i względnie trwały sposób zachowania, jakim dana osoba różni się od innych lub jako potencjalna siła organ...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
