TYPOWO MĘSKIE MC2

Małgorzata Wirecka-Zemsta: – Czym psychoanaliza Jacques’a Lacana różni się od psychoanalizy Zygmunta Freuda?
Marietta Camiere: – Trudno jest tu mówić o różnicach. Lacan kontynuował pracę Freuda, to znaczy poszedł dalej, nie tworzył niczego nowego. To, co charakterystyczne dla Lacana, to oddzielenie jego analizy zarówno od filozofii, jak i psychologii. I w filozofii, i w psychologii podmiotem jest człowiek, a zatem skupiają się one wokół tego, jak człowiek widzi świat, jak usiłuje go opisać i jakie interakcje zachodzą między nim a otoczeniem. Natomiast w psychoanalizie Lacana człowiek nie jest podmiotem, nie jest w centrum. Jest tylko tym, przez którego przenika język, jest „zamieszkały” przez język. Lacan uważał, że wyrwał psychoanalizę z obszaru filozofii, a także z obszaru psychologii, stanowiącej według niego część podejścia filozoficznego.

– Co zaproponował w zamian?
– Zaproponował inne podejście do nauki o człowieku. Takie, które bierze z filozofii opis wyrażania świata i człowieka oraz język, a z psychologii dążenie do naprawy, czyli terapię – bo terapia jest właśnie naprawą. Psychoanaliza Lacana chce zrozumieć, w jaki sposób język wpływa na człowieka, w jaki sposób język kreuje świat i człowieka, a nie, jak człowiek za pomocą języka opisuje rzeczywistość. W terapii wyraża się to pytaniem, jak język jako narzędzie może służyć zmianie. I tu właśnie dotykamy koncepcji Lacana. Pojawia się pojęcie désir, które na język polski przetłumaczyć można jako „pragnienie”. Pragnienie i język są ze sobą związane nierozerwalnie – jeśli analizuje się język, to analizuje się pragnienie. To jest podstawa psychoanalizy Lacana.

– Czym jest désir?
– Według Lacana jest to siła, która powoduje, że człowiek żyje, że coś przeżywa, że stara się nie umrzeć. Dziecko po urodzeniu stanowi z matką jedność. Początkowo całe pragnienie matki jest skierowane na dziecko, ale potem ono zdaje sobie sprawę, że matka ma coś jeszcze oprócz niego. Pyta więc, co ona robi, gdy jej z nim nie ma. I odkrywa, że matka jest ożywiona jeszcze przez inne pragnienie. Zwykle jest to pragnienie skierowane na mężczyznę, na ojca dziecka. Ale to pragnienie może być skierowane na wiele innych rzeczy, na przykład na pracę. Dziecko, odkrywając, że nie tylko ono jest pragnieniem matki, zostaje wprowadzone w rzeczywistość. O tym, jak dziecko odkrywa, że jest jeszcze ktoś inny, z kim dzieli się matką, mówił już zresztą Freud.

– A kim w rozwoju dziecka jest ojciec?
– Lacan nie używa nigdy pojęcia „ojciec”, używa jedynie pojęcia „imię ojca” – nie zajmuje się osobą prawdziwego ojca, ale rodzajem symbolu. Ojciec jest przedstawicielem prawa, reprezentantem kultury ludzkiej. Gdy dziecko wymówi słowo „ojciec”, zaczyna funkcjonować w języku. Zatem wraz z odkryciem, że istnieje coś poza matką, dziecko wpisuje się w język. Wszystkie jego późniejsze pragnienia są tylko powielaniem tego, co się wtedy staje: dziecko przestaje być jednością z matką, powstaje inny związek – z ojcem. Dla Lacana język jest metaforą. Kiedy uważnie słuchamy ludzi, odkrywamy, że wszystko, o czym mówią, co jest w jakikolwiek sposób dla nich ważne, to metafora – tak naprawdę za każdym razem chodzi o potrzebę miłości. Oto ktoś mówi, że chce mieć nowy samochód. Jeśli będziemy szukać dalej, pytać, dlaczego chce go mieć, to okaże się na przykład, że dlatego, bo sąsiad ma nowe auto. A więc jest to kwestia porównywania siebie z innymi. Za każdym razem chodzi o miłość matki i rywalizację z ojcem, cała więź socjalna i wszystkie relacje powtarzają to, co się stało na początku życia człowieka. Terapeutów interesuje, w jaki sposób ojciec wpisał się w strukturę psychiczną, czyli językową, pacjenta.

– Jak Lacan opisuje rzeczywistość?
– Najważniejsze dla Lacana są trzy obszary istnienia: rzeczywisty, wyobrażeniowy, symboliczny. Rzeczywistość istnieje jako taka – nie mamy na nią wpływu. Możemy do niej dotrzeć tylko za pomocą języka. Jedynie psychoty...