Trening Zastępowania Agresji (część 4)

Trenerzy ART prowadząc interwencje poznawczo-behawioralne dla agresywnej młodzieży zauważyli, że część młodych ludzi nadal wybiera zachowania przemocowe. A przecież już opanowali umiejętność zachowań prospołecznych (czyli odbyli z powodzeniem Trening Umiejętności Prospołecznych, behawioralny komponent ART) i nauczyli się, czego nie robić w złości (czyli odbyli z powodzeniem Trening Kontroli Złości, emocjonalny komponent ART). Zwróciło to uwagę twórców programu na potrzebę nauczenia dodatkowej umiejętności refleksji: dlaczego wybierać zachowania prospołeczne i dlaczego nie wybierać zachowań agresywnych, przemocowych. Z tego powodu do wcześniej opisanych interwencji dołączono trzeci komponent Treningu Zastępowania Agresji, nazywany Treningiem Wnioskowania Moralnego (MRT – Moral Reasoning Training, moralny komponent ART).

Trening Wnioskowania Moralnego

Teoretycznej podstawy MRT dostarczyły prace Piageta i Kohl­berga oraz nowsze badania poczucia moralnego młodzieży agresywnej. Badania te przyniosły dosyć zaskakujące wyniki. Zachowująca się aspołecznie młodzież w znakomitej większości przypisuje duże znaczenie wartościom moralnym, takim jak dotrzymywanie słowa, mówienie prawdy, pomaganie innym, ratowanie życia, przestrzeganie prawa. Większość z nich dokonuje także odpowiedzialnych wyborów w symulowanych trudnych sytuacjach społecznych. Młodzież ta posiada więc cenny potencjał, ale nie potrafi go wykorzystać w życiu codziennym. Co im w tym przeszkadza? Okazało się, że jest to niedojrzałość społeczna oraz opóźnienie rozwoju społeczno-moralnego. Myślenie i zachowanie agresywnych młodych ludzi nie jest adekwatne do ich wieku – przypomina myślenie i zachowanie dużo młodszych dzieci. Opóźnienie w myśleniu i działaniu powoduje zarówno podejmowanie niedojrzałych wyborów moralnych, jak i przewlekłe zniekształcenia procesów poznawczych. Trening Wnioskowania Moralnego koryguje obydwa te problemy.
Autorzy ART wybrali z koncepcji Kohlberga cztery stadia wnioskowania moralnego, dwa „niedojrzałe” i dwa „dojrzałe”. Trening Wnioskowania Moralnego, najprościej mówiąc, ma na celu przeciwdziałanie opóźnieniu moralnemu, przez zastąpienie aktualnych niedojrzałych sposobów myślenia (Stadium 1. i 2.) sposobami bardziej dojrzałymi (Stadium 3. i 4.) oraz korekcję zniekształceń poznawczych. Zniekształcenia poznawcze są swego rodzaju błędami myślowymi, postrzeganiem rzeczywistości prawie wyłącznie z własnego, egocentrycznego punktu widzenia, bez uwzględniania potrzeb, praw, uczuć i pragnień innych osób.

STADIA WNIOSKOWANIA MORALNEGO
MORALNOŚCI NIEDOJRZAŁE

Stadium 1. Siła – „Silniejszy ma rację”

• Moralność pojawia się wtedy, gdy osoby starsze lub silne mówią ci, co masz robić. Jeśli jesteś duży lub silny, cokolwiek powiesz jest prawdą, i cokolwiek chcesz lub zrobisz, jest w porządku.
• Jeśli nie zostałeś ukarany za to, co zrobiłeś lub nikt posiadający władzę tego nie widział, cokolwiek zrobiłeś, jest w porządku. Zły czyn to taki, za który zostałeś ukarany; kara sprawia, że twoje czyny stają się złe.
• Uraz fizyczny lub inna wyraźna krzywda – ale nie cierpienie psychiczne – jest zauważany i oceniany jako zły.
• Jednostki mają tendencję do używania frazesów („Nigdy nie powinieneś kłamać”), nie bardzo rozumiejąc, co to znaczy.

• W Stadium 1. jednostka nie rozumie moralnych powodów przestrzegania zasad, ma kłopoty z odwzajemnianiem, jeżeli wymaga to spojrzenia na sytuację jednocześnie z więcej niż jednej perspektywy, oraz najlepiej radzi sobie z przyjmowaniem perspektywy osoby silnej fizycznie.

• Moralność to wymiana przysług („Ja ci wyświadczyłem tę przysługę, więc lepiej teraz ty zrób coś dla mnie”) lub ciosów (mylne zrozumienie złotej zasady jako „Zaatakuj go, zanim on zaatakuje ciebie” lub „Oddaj mu”.
• Zanim pomożesz komuś lub wykonasz polecenie, zadaj sobie pytanie: „Co ja z tego będę miał?”.
• Nie kradniesz, nie oszukujesz itd. głównie dlatego, że boisz się, że cię złapią.
• Jednostki mogą twierdzić, że nikt (nawet osoby uprawnione i przełożeni) nie powinien nikim kierować, ludzie powinni zajmować się swoimi sprawami, każdy może mieć swój własny punkt widzenia na temat tego, co jest dobre, a co złe, oraz że każdy powinien mieć prawo myśleć i robić to, co chce.
• Jednostki mogą sugerować, że należy „załatwić sprawę”, jeżeli ktoś dostaje więcej niż ty.

• Jednostkom w Stadium 2. trudno zrozumieć ideę wzajemności w relacji interpersonalnej. Mają również tendencję do koncentrowania się na sobie; łatwiej zauważają, gdy ktoś jest nie w porządku albo nie robi czegoś dla nich, niż gdy one nie są w porządku, albo nie robią czegoś dla innych.

• W moralności wzajemnej wartością staje się sama relacja: „zaufanie” i „wzajemna opieka” – chociaż nieuchwytne, są realne i ważne.
• Ludziom naprawdę może zależeć na innych, mogą...