W pierwszej części, opublikowanej w poprzednim numerze „Psychologii w Szkole”, omówiliśmy trzy rodzaje deficytów występujących u przewlekle agresywnych uczniów. Po pierwsze, agresywni uczniowie nie nauczyli się innych rodzajów zachowań i często nie wiedzą, że można postępować inaczej. Po drugie, agresywni uczniowie nie kontrolują swoich emocji i sądzą, że kiedy są wściekli, nie powinni ponosić odpowiedzialności za swoją agresję. Po trzecie, uczniowie agresywni postrzegają rzeczywistość w sposób zniekształcony. Nawet jeżeli wiedzą, jak zachować się prospołecznie i czego nie robić w złości, to i tak wybierają zachowania agresywne, zarówno wobec osób im nieżyczliwych, jak i życzliwych. Trening Zastępowania Agresji (ART) ma wyrównać istniejące deficyty i nauczyć młodzież, co robić (zachowywać się prospołecznie – umiejętności), czego nie robić (nie zachowywać się agresywnie w złości – kontrola złości) oraz dlaczego coś robić, a czegoś nie robić (działania z uwzględnieniem wartości – wnioskowanie moralne).
Trening umiejętności ma swoje korzenie w sztuce filmowej. Dzięki wynalezieniu filmu ludzie zmienili swoje podejście do nauki umiejętności. Przed epoką filmu ludziom wydawało się, że jeżeli ktoś potrafi coś doskonale robić, to tylko dzięki talentowi. Film zmienił takie przekonania, nie umniejszając oczywiście znaczenia talentu. Okazało się, że filmując znakomite wykonanie, a następnie odtwarzając je klatka po klatce, można z wybranych, głównych klatek (klatki te nazywano izolatkami) odtworzyć „strukturę” wykonania. Kiedy nowych adeptów uczono naśladowania mistrzowskiej (modelowej) struktury, uczyli się szybko i dobrze, a zbliżenie się do osiągnięć modelu było zwykle już tylko sprawą praktyki i doświadczenia (treningu). Metoda ta znalazła szerokie zastosowanie w przemyśle, sporcie i w innych dziedzinach życia. Tę samą metodę zastosowano do uczenia umiejętności prospołecznych. „Filmowano” zachowanie osób odnoszących sukcesy społeczne, analizowano je „krok po kroku” i przedstawiano w formie sekwencji kroków behawioralnych. Pamiętając przy tym, że „zachowanie” włącza wszystko, co organizm robi, mówi, czuje, myśli, łącznie z reakcjami ciała.
Podstawą treningu umiejętności jest obserwacja, często przywoływana przez Arnolda Goldsteina na jego seminariach, że agresywny uczeń „ma pięść w każdej kieszeni” – niemal wszystkie jego reakcje, bez względu na rodzaj bodźca i sytuację, są agresywne. Zachowanie agresywne jednak, które może przynosić korzyści w rodzinie i w grupie rówieśniczej, w szkole jest z reguły mało skuteczne i w różny sposób karane. Powoduje to częste frustracje u agresywnych uczniów i chęć wprowadzenia do szkoły zasad, które dotychczas tak dobrze się sprawdzały w ich życiu. Czasami się to udaje, częściej walka przybiera formę podjazdową, a kiedy wojna ze szkołą nie daje rezultatów, ucieczką staje się wandalizm, porzucanie szkoły, wagary. Uczenie umiejętności zapobiega takiemu rozwojowi wydarzeń, „wkładając do kieszeni” uczniów zachowania inne niż agresywne. Tak wyposażony młody człowiek ma większy repertuar zachowań i większy wybór, może coraz sprawniej sięgać po rozwiązania prospołeczne.
Naukę umiejętności uważamy za podstawę ART, zwłaszcza w zastosowaniach szkolnych. Wynika to z kilku faktów. Po pierwsze, Trening Umiejętności Prospołecznych (Skillstreaming) stanowi interwencję ART opracowaną przez Arnolda Goldsteina najwcześniej, najbardziej gruntownie, realizowaną samodzielnie i sprawdzoną w licznych badaniach ewaluacyjnych w różnych środowiskach. Pod kierunkiem Goldsteina powstały szczegółowe procedury treningu umiejętności dla przedszkoli i nauczania zintegrowanego1, szkół podstawowych2 i ponadpodstawowych3. Po drugie, trening umiejętności zawiera procedury współpracy z rodziną, szczególnie istotnej w odniesieniu do młodszych uczniów. Po trzec...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
