„To, kim się staniesz, okazuje się zawsze na koniec.” Rozmowa z Adrianną Szymańską, autorką cyklu „Domek”

„To jest Domek. Wszystko, co tam zobaczysz i czego doświadczysz, będzie dziwne” – mówi jeden z bohaterów Pani książki. I rzeczywiście, w tytułowym Domku nie brakuje osobliwych postaci, wydarzeń i zachowań…  Jak powstał pomysł na tę powieść?

Pomysł na świat Domku zrodził się tam, gdzie wyobraźnia codziennie przysłania rzeczywistość – w głowie dziecka. Geneza powieści sięga 2003 roku, kiedy miałam prawie dziesięć lat, a moja siostra siedem. Spędzałyśmy ferie zimowe u dziadków w Rykach. Naszym zabawowym pokojem był ten z kolorowym dywanem i układem mebli doskonale odwzorowanym w powieści. Wyjęłyśmy lalki, tchnęłyśmy życie w pierwsze postaci i stworzyłyśmy dla nich dom. Odgrywałyśmy scenki, rozmawiałyśmy przez lalki. I kontynuowałyśmy tę zabawę, „zabawę w Domek” w każde następne ferie i wakacje, czasem były to całe dnie, godziny spędzane tygodniami na dywanie. Rozwijałyśmy fabułę, dołączałyśmy nowe lalki, kolejne pokolenia, włączałyśmy nasze aktualne inspiracje (jak imiona, pasje, charaktery), można powiedzieć, że dorastałyśmy w świecie z naszej wyobraźni. Jak powstała z tego powieść? Tuż przed studiami zrozumiałam, że jeśli coś od dziecka dawało mi największe szczęście i spełnienie, to nie może pozostać jedynie jako wspomnienie lat dziecięcych. Jeżeli coś potrafiło dać mi tak wielką siłę i energię, to chciałam, żeby było przy mnie już zawsze. Lalki zalegały w szufladach, dialogi prowadziłyśmy już tylko ustnie, a ja stanęłam przed wyborem kierunku studiów. By coś stało się nieśmiertelne, musi przemienić się w sztukę. Wybrałam filologię polską i zaczęłam spisywać początki Domku. Uznałam, że taka historia to idealny materiał na co najmniej trylogię.  

Póki co do księgarń trafia druga część tego cyklu, która z pewnością spodoba się przede wszystkim nieco młodszym czytelnikom. Akcja rozgrywa się w dużej mierze w liceum, mnóstwo tu także specyficznego humoru rodem ze szkolnych ławek. Wydaje mi się, że ten tom to pewnego rodzaju hołd dla młodości, dla tych szalonych czasów, w których sztywne ramy dorosłości jeszcze nie obowiązują…

To prawda. Drugi tom jest powieścią bardziej młodzieżową. Zapewne wynika to z faktu, że tworzenie fabuły do tej części przypadło na czas, gdy sama byłam w liceum. Inspiracje z życia przenosiłam na fikcję. Nastoletnia energia to jest siła, którą w sposób artystyczny doceniam dopiero po latach. Tylko w murach szkoły doświadczałam tak specyficznego humoru i byłam świadkiem tak wyrafinowanych żartów sytuacyjnych. To jest naprawdę gotowy materiał na książkę czy film. Wyobraźnia dorastających ludzi to złoto. Prawie wszystkie śmieszne sceny, które opisałam w Domku, przeżyłam razem z przyjaciółmi. Za to problemy, które przechodzą, sugerują, że dorosłość depcze im po piętach i tak też się dzieje na kartach mojej powieści. Bardzo często młodzi muszą szybciej dorosnąć ze względu na rodzinną tajemnicę lub podejmowane wybory.

No właśnie, młodość to nie tylko nowe znajomości i przyjaźnie, imprezy i radość. To również poszukiwanie swojej życiowej drogi, różnego rodzaju rozterki i konflikty, m.in. z rodzicami czy rówieśnikami. Tę ciemniejszą stronę dorastania obrazuje w poruszający sposób postać Bena, chłopaka, który postanowił zemścić się na swoich szkolnych oprawcach. Ta postać to również pretekst do refleksji na temat genezy zła, które drzemie w każdym z nas. Jedna z bohaterek zauważa słusznie, że: „Człowiek nie rodzi się potworem, ale człowiek może pragnąć się nim stać”. Czy zatem Ben mógł dokonać innego wyboru?

Zdecydowanie mógł, co w pełni wyraża postać Ady Croft, która tłumaczy, że „największa satysfakcja w życiu to świadomość, że się nikogo nie skrzywdziło”. Zawsze jest wybór, ale nie zawsze pojawia się też odwaga, by odrzucić emocje, pomyśleć i poprosić o pomoc.

Do stworzenia postaci Bena niezwykle mocno zainspirowała mnie książka Jodi Picoult Dziewiętnaście minut. Wtedy pierwszy raz spotkałam się z tematyką strzelaniny w liceum, która jest częstym problemem w amerykańskich szkołach. Ben z Domku jest poniżanym w szkole nastolatkiem, przytłoczonym sławą i zdradami rodziców, a nawet karierą ukochanej siostry. Ma poczucie, że jest sam, chociaż zdawałoby się, że w rodzinie opisanej w powieści nikt nie jest samotny. Domek pokazuje, że nawet jeśli łączy cię z rodziną wielka tajemnica, którą musisz chronić, to nic cię nie usprawiedliwia, gdy popełniasz błędy jako zwykły śmiertelnik. To, kim się staniesz, okazuje się zawsze na koniec. Ten temat uwielbiam poruszać w mojej książce.

Niezwykle ciekawą postacią jest także Lara, swoiste alter ego seniorki rodu, Ady, która posiada przeciwstawne do niej moce – zamiast uleczać, potrafi zadawać ból siłą woli. To właśnie ona sprowadza do Domku mnóstwo złych emocji, strach i zapowiedź katastrofy. Lara jest metaforą błędu, który, popełniony w przeszłości, powraca ze zdwojoną siłą, by zatruć życie? Czymś w rodzaju ucieleśnionego wyrzutu sumienia?

Lara jest wynikiem niezgody na zło, którego doświadczyła moja nieśmiertelna bohaterka. Skutkiem protestu wobec makabrycznej śmierci dziecka. Nowa rzeczywistość, w której znajdują się nagle członkowie rodziny Ady, zdaje się bardzo trudna i pełna zagrożeń. Lara to postać dynamiczna, w okresie młodzieńczym walczy ze złem, z którym się urodziła, jednocześnie poddając się mu. To coś jakby metafora dorastania i buntu, chociaż obawiam się, że w Domku to wszystko nie jest tylko przenośnią, tylko wielokrotnym horrorem dla rodziny. Postać Lary to symbol nieustannej walki, jaką człowiek podejmuje o siebie samego, by zdecydować, kim być i z jakim sumieniem umrzeć. Wybór, czy żyć łatwo czy dobrze, to moim zdaniem największa udręka ludzkości. Nie jest to proste. A Ada i Lara, można powiedzieć poetyckie dobro i zło, muszą nauczyć się razem funkcjonować, by zachować ład i stanąć po jednej stronie – życia.

Dopytuję o konkretne postaci, ale trzeba przyznać, że właściwie każdy z bohaterów tej powieści jest niezwykły. Cała ta rodzina to jeden potężny konglomerat przeciwstawnych charakterów, nietuzinkowych uzdolnień, marzeń i pragnień… Zaryzykuję twierdzenie, że to jedna z najbardziej specyficznych rodzin w  młodej  polskiej literaturze. Utożsamia się Pani szczególnie z którymś z bohaterów?

Chcąc być szczera, muszę odpowiedzieć, że tak. W drugim tomie pojawia się bohater, który zdecydowanie jest moim alter ego, jednak imienia niestety nie zdradzę. Jeżeli chodzi o inne postacie, sądzę, że w każdym jest jakiś pierwiastek mojego charakteru i mojej siostry, która przecież stworzyła swoją pulę bohaterów, a ja ich jedynie „pożyczyłam”, spisując historię. Uważam, że autor zawsze istnieje gdzieś w swoich atramentowych postaciach, nawet jeśli usilnie stara się stworzyć zupełnie odrębne istoty. Co ciekawe, wiele się od nich uczę, inspirują mnie, dodają otuchy i odwagi. Gdy staję przed jakimś problemem, często zwracam się do nich po pomoc, mówię sobie: „myśl jak Ada, jak Edyta, co one by zrobiły?”. To pocieszające, bo siłą rzeczy pomagam sama sobie.  

Mocnym przesłaniem płynącym z „Domku” jest przekonanie o sile rodziny, o jej wyjątkowym miejscu w społeczeństwie. O tym, że cokolwiek by się nie działo, warto polegać na najbliższych, mieć się na kim oprzeć w trudnych czasach. Rodzina jest dla Pani ważna?

Najważniejsza. Tatuaż postaci Sophie, gdzie napis „Domek” widnieje w sercu z szarfą, znaczy, że „Domek to dla mnie symbol wszystkiego, co kocham”. I rzeczywiście Domek jako zabawa z dzieciństwa, jako Ryki, jako powieść, jako najlepsze lata mojego życia to jest symbol rodziny, która pozwoliła mi i dała warunki do tego, by być szczęśliwą osobą, odważną i wiecznie roześmianą. Gdyby nie ona, gdyby nie najdroższe Ryki, taka zabawa prawdopodobnie nigdy by nie powstała. Gdzie bym była? Nie wiem. Ale nie wyobrażam sobie, że byłoby to coś lepszego.

Kolejnym bardzo istotnym motywem, którego nie da się przeoczyć, czytając Pani powieść, jest muzyka. Pisze Pani: „Bez muzyki pisarstwo jest dla mnie jak bardzo nieudany remiks doskonałej piosenki”. Na końcu drugiego tomu „Domku” czytelnicy odnajdą zresztą playlistę, która towarzyszy bohaterom książki. Muzyka pomaga Pani w tworzeniu kolejnych fabuł?

Ogólnie muzyka to mój nieodzowny towarzysz życia. Setki playlist zapełniają utwory, które swoją warstwą brzmieniową i tekstową powodują, że widzę konkretne obrazy, czuję emocje, słyszę dialogi – kreuję sceny. Mam tak od dziecka. W wieku pięciu lat melodia Smells Like Teen Spirit wywoływała we mnie coś bardzo przyjemnego, tańczyłam do Nirvany. Piosenki traktuję jak swoisty pamiętnik, to na nich zapisane są moje wspomnienia i przeżycia. Nic tak nie przywołuje zdarzeń, jak ukochane melodie.

I tak też powstawała fabuła Domku, najpierw na dywanie, potem przed laptopem. Zaczęło się od dwóch pierwszych kaset Brathanków, potem doszły inne płyty, nowi wykonawcy, jak Cocteau Twins, Duffy, Katie Melua, Michael Jackson czy Boney M. Kolejne nieziemskie brzmienia podsycające wyobraźnię i dające konkretne rozwiązania fabularne. Najczęściej piszę przy włączonej muzyce. Są sceny, które zazębiają się czasem czytania z czasem trwania piosenki. Mam wtedy wrażenie, że cała dynamika wątków utkana jest z melodii.

Zakończenie drugiej części sugeruje, że to jeszcze nie koniec burzliwej historii Domku. Czy zatem może już Pani zdradzić, co czeka bohaterów w kolejnej części?

Jak łatwo się domyślić po lekturze, będzie to dość mroczna, wojenna część. Powieść drogi to jeden z moich ulubionych typów literatury i najwyższy czas, by zaprosić czytelników w taką podróż. Tom trzeci jest już ukończony, czeka cierpliwie na ponowne odczytanie i postawienie definitywnej kropki. Za to ostatnią część sagi właśnie piszę i z wielkim bólem myślę o zakończeniu. Bo to będzie koniec mojej najbardziej niezwykłej przygody.