Zaopiekowani w stresie – natura jako źródło zdrowia psychicznego

Jaki wpływ na zdrowie psychiczne ma przebywanie w dużych miastach?

Życie w miejskich aglomeracjach często wiąże się z wyższymi wskaźnikami depresji, lęku oraz innymi problemami psychicznymi powodowanymi przez stres.

• Stres i przeciążenie sensoryczne: W miastach jesteśmy wystawieni na liczne bodźce sensoryczne – hałas, ruch uliczny, tłum, ścisk, światło – co może prowadzić aktywacji mechanizmu walki lub ucieczki. Dzieje się tak, gdy przyjmujemy więcej informacji niż nasz mózg jest w stanie przetworzyć.  W badaniach na Uniwersytecie w Heidelbergu oraz na Uniwersyteckim Centrum Medycznym w Gottingen w Niemczech naukowcy odkryli, że osoby żyjące w dużych miastach miały wyższe wskaźniki aktywności w obszarze mózgu zwanym ciałem migdałowatym, które odpowiada między innymi za odczuwanie lęku. Dodatkowo u mieszkańców miast poziom stresu był znacznie wyższy niż u osób mieszkających na obszarach wiejskich[1].
• Zwiększone ryzyko zaburzeń psychicznych: Ryzyko niektórych poważnych chorób psychicznych np. zaburzeń lękowych, psychotycznych, nastroju lub uzależnień jest wyższe w miastach. Badania dotyczące zaburzeń lękowych, w tym zespołu stresu pourazowego, dystresu, złości i paranoi wykazały wyższe wskaźniki na obszarach miejskich niż na obszarach wiejskich. Badania wskazują, że mieszkańcy dużych miast mają o 21% wyższe ryzyko rozwoju zaburzeń lękowych i aż o 39% większe ryzyko wystąpienia depresji w porównaniu do osób z terenów wiejskich. Jedno z badań przeprowadzonych w Danii pokazało, że im więcej czasu dziecko spędzało w środowisku miejskim, tym większe było ryzyko zachorowania na schizofrenię jako osoba dorosła[2].
• Izolacja społeczna: Paradoksalnie, mimo dużej liczby ludzi, życie w mieście może sprzyjać izolacji społecznej. Zwiększona anonimowość i presja związana z tempem życia w miastach sprawiają, że relacje międzyludzkie są często słabsze, co negatywnie wpływa na zdrowie psychiczne i przyczynia się do wzrostu depresji i lęków.

Jak przyroda wpływa na zdrowie psychiczne?

Natura odgrywa kluczową rolę w regulacji naszych emocji oraz redukcji stresu. Regularny kontakt z przyrodą obniża poziom kortyzolu – hormonu stresu, co ma bezpośredni wpływ na poprawę samopoczucia. Przebywanie w naturalnym środowisku wspiera naszą zdolność do relaksu, redukuje objawy depresji i lęku, a także poprawia koncentrację i kreatywność.

Kluczowe wnioski z badań nad wpływem przyrody na zdrowie psychiczne:

Redukcja stresu - Spędzanie czasu na świeżym powietrzu, szczególnie w zielonych przestrzeniach, obniża poziom stresu. Przebywanie w naturalnym środowisku powoduje spadek poziomu kortyzolu, hormonu stresu. Badanie opublikowane w czasopiśmie Frontiers in Psychology wskazuje, że 20-30 minut spędzonych na łonie natury jest wystarczające, by znacząco obniżyć poziom kortyzolu. Badania przeprowadzone w warunkach naturalnych (las) oraz w warunkach miejskich na próbie 280 osób dorosłych, którzy spędzili określony czas w lesie i na obszarach miejskich. W porównaniu do środowisk miejskich, pobyt w lesie był związany z niższym poziomem kortyzolu i obniżeniem ciśnienia krwi[3]. Dodatkowo stężenie kortyzolu w ślinie w grupie osób przebywających w lesie było znacząco niższe niż w grupie badanych osób z obszarów miejskich[4]. Badania wykazały, że podczas „terapii leśnej” uczestnicy badań odczuwali znacznie rzadziej depresję i wrogość, niż badane osoby z terenów miejskich[5].

Poprawa nastroju i zmniejszenie depresji - W badaniu przeprowadzonym przez naukowców z Uniwersytetu Stanford, uczestnicy, którzy spacerowali w naturze, wykazali zmniejszoną aktywność w obszarze mózgu odpowiedzialnym za negatywne myśli, co może pomagać w łagodzeniu objawów depresji.

Wzmocnienie funkcji poznawczych - Kontakt z naturą wpływa także na poprawę funkcji poznawczych, takich jak koncentracja, pamięć i kreatywność. Badanie przeprowadzone przez Uniwersytet Michigan wykazało, że uczestnicy, którzy spędzili czas na spacerze po parku, mieli lepsze wyniki w testach pamięci roboczej w porównaniu do tych, którzy spacerowali po ulicach miasta. Ponadto, przerwy w pracy, które obejmują kontakt z naturą, przyczyniają się do zwiększenia produktywności i kreatywności.

Poprawa samopoczucia emocjonalnego - Obcowanie z naturą wyzwala endorfiny i inne hormony odpowiedzialne za poczucie szczęścia. W Japonii popularna praktyka Shinrin-yoku (kąpiel leśna) jest badana od lat i udowodniono, że ma zbawienny wpływ na zdrowie psychiczne, zmniejszając poziom stresu, poprawiając nastrój oraz podnosząc odporność psychiczną.

Zmniejszenie objawów lęku - Naukowcy z King’s College London przeprowadzili badania, które wykazały, że przebywanie w zielonych przestrzeniach, nawet w małych ilościach, np. podczas spaceru w parku miejskim, obniża poziom lęku i zwiększa poczucie dobrostanu emocjonalnego.

Jednym z kluczowych pojęć związanych także z projektem jest biofilia. Biofilia to termin, który został zaproponowany przez amerykańskiego biologa Edwarda O. Wilsona w latach 80. XX wieku. Pojęcie to odnosi się do naturalnej, wrodzonej więzi człowieka z naturą i innymi formami życia. Wilson zauważył, że ludzie mają instynktowne pragnienie obcowania z naturą, co przekłada się na nasze zdrowie fizyczne i psychiczne. Nasze ciała i umysły są biologicznie zaprogramowane, by reagować pozytywnie na otoczenie przyrodnicze, co widać w badaniach wskazujących na to, że osoby przebywające na świeżym powietrzu odczuwają mniejszy stres i zmęczenie.

Natura jako narzędzie terapeutyczne

Natura może być wykorzystywana jako narzędzie terapeutyczne na wiele różnych sposobów, z których każdy może wpływać na zdrowie psychiczne i fizyczne.

Kąpiele leśne - Kąpiele leśne to praktyka pochodząca z Japonii, znana jako Shinrin-yoku, która polega na świadomym przebywaniu w lesie i uważnym zanurzaniu się w jego atmosferze. Leśne środowisko pomaga odprężyć umysł i ciało, wycisza i wzmacnia odporność psychiczną.

Hortiterapia (ogrodnictwo terapeutyczne) - Praca z roślinami i pielęgnacja ogrodu są stosowane jako forma terapii. Hortiterapia pozwala uczestnikom na wchodzenie w interakcje z naturą poprzez sadzenie, pielęgnację i zbieranie roślin. Te działania pomagają stymulować nasze zmysły, redukować stres, zwiększają poczucie sprawczości i odpowiedzialności oraz stymulują pozytywne myślenie. Tego rodzaju terapia jest szczególnie efektywna w pracy z osobami starszymi, a także z osobami borykającymi się z depresją czy PTSD.

Ekoterapia - to szeroko pojęta terapia, która opiera się na przekonaniu, że ludzie mają naturalną potrzebę kontaktu z przyrodą (biofilia). Może przybierać różne formy, takie jak spacery, praca w ogrodzie, ziołolecznictwo, żywienie ekologiczne, czy medytacje na łonie natury. Celem ekoterapii jest budowanie więzi z naturą, co ma pomóc w radzeniu sobie z codziennym stresem, depresją, wypaleniem zawodowym oraz innymi problemami psychicznymi.

Praktyki mindfulness na świeżym powietrzu - Mindfulness to technika medytacyjna, która polega na skupieniu się na chwili obecnej i świadomym doświadczaniu rzeczywistości. Gdy mindfulness jest praktykowane w naturalnym otoczeniu – np. w parku, lesie lub nad jeziorem – jego efekty mogą być silniejsze. Obserwowanie przyrody, słuchanie dźwięków, czucie zapachów oraz podziwianie krajobrazu pomagają wyciszyć umysł i wprowadzają w stan głębokiego relaksu.

Animaloterapia - Kontakt ze zwierzętami, szczególnie na łonie natury, jest kolejną formą terapii, która przynosi liczne korzyści emocjonalne. Przykładem są spacery z końmi (hipoterapia) czy praca z psami terapeutycznymi (animal-assisted therapy). Bliskość zwierząt w naturalnym otoczeniu wzmacnia poczucie więzi, zwiększa spokój oraz łagodzi objawy lęku i depresji.

Aktywności na świeżym powietrzu jako forma terapii - Ruch fizyczny w naturze, taki jak wędrówki, jazda na rowerze czy bieganie, ma silne działanie terapeutyczne. Aktywność fizyczna na świeżym powietrzu wpływa na poprawę samopoczucia psychicznego, zwiększa produkcję endorfin i obniża poziom stresu. Regularne ćwiczenia w kontakcie z przyrodą mogą również poprawić jakość snu i przyczynić się do poprawy zdrowia emocjonalnego.

Sylwoterapia – nazywana teź drzewoterapią - Jest to forma terapii, która obejmuje różne techniki, takie jak kąpiele leśne, praktyki oddechowe czy medytacja w otoczeniu drzew. Sylwoterapia jest wykorzystywana w leczeniu lęku, depresji oraz stanów chronicznego stresu. Naturalne otoczenie sprzyja zrównoważeniu emocji i pomaga pacjentom w pracy nad wewnętrzną harmonią.

Kontakt z naturą jest o byciu

Żyjemy w czasach, w których myślimy zadaniowo. Stawiamy przed sobą cel za celem. Często nasze życie jest pełne presji, multitasków, check list i dążenia do kolejnych stopni na szczeblach kariery zawodowej. Doskonałą przeciwwagą jest kontakt z naturą. Wchodząc do lasu, czy spacerując brzegiem morza nie mamy celu, a stymulacja zmysłów pozwala nam wylądować w tu i teraz, w doświadczaniu zapachów, odgłosów natury, czy pięknych wrażeń wzrokowych. To sprawia, że zanurzamy się w chwili obecnej. Przestajemy „robić” rozluźnienie, czy traktować je jako kolejne zadanie za liście, ale raczej poddajemy się temu co jest, temu jak natura działa na nasze zmysły, na nasz układ nerwowy. Wspierające w tym procesie jest pozwolić sobie rozpuścić jak najwięcej kontroli. Zalecenia wielu praktyków sugerują, by wręcz pozwolić sobie na to, by zgubić się w lesie, czy by się ubrudzić, pochodzić bosą stopą, czy zanurzyć dłonie w roślinności pełnej fitoncydów. Środowisko naturalne wspiera w nas proces niedziałania, ale pozwalania sobie na bycie, na poczucie szczęścia, które wypływa z samego faktu istnienia, zachwytu otaczającym nas światem, rozbudza w nas naturalną ciekawość, jaką mamy jako dzieci. Pomaga nam też złapać więź z dziecięcą naturą w nas samych.

Korzyści dla najmłodszych

Przebywanie w środowisku naturalnym wspiera także dzieci, które mają problemy z koncentracją w rozładowaniu emocji i wyciszeniu. Badania pokazują, że dzieci, które spędzają więcej czasu na świeżym powietrzu, mają większą odporność psychiczną i są bardziej zadowolone z życia.

Aktywność fizyczna w naturalnym otoczeniu sprzyja zdrowiu fizycznemu dzieci. Zwiększa ich poziom energii, poprawia koordynację ruchową i wzmacnia układ odpornościowy. Dzieci, które bawią się na świeżym powietrzu, rzadziej chorują i mają lepszą kondycję fizyczną. Regularne bieganie, wspinanie się po drzewach czy jazda na rowerze rozwijają siłę, wytrzymałość i motorykę. Przebywanie w naturze wspiera rozwój kreatywności u dzieci. Naturalne środowisko pobudza ich wyobraźnię, zmusza do twórczego myślenia i eksplorowania otoczenia. Dzieci uczą się obserwować zmiany w przyrodzie, co rozwija ich zdolności poznawcze i umiejętności rozwiązywania problemów. Zamiast gotowych zabawek, przyroda dostarcza im różnorodnych bodźców i materiałów do zabawy. Wspólne zabawy na świeżym powietrzu sprzyjają budowaniu relacji społecznych. Dzieci uczą się współpracy, dzielenia się i rozwiązywania konfliktów w grupie. Naturalne otoczenie sprzyja rozwijaniu umiejętności komunikacyjnych, a także budowaniu więzi z rówieśnikami i rodzeństwem. Dzieci, które mają regularny kontakt z naturą, często rozwijają silniejsze poczucie odpowiedzialności za środowisko. Obserwowanie przyrody i nauka o jej ochronie kształtują u dzieci postawy proekologiczne, które mogą przekładać się na ich przyszłe wybory i zachowania.

Dlaczego warto zaangażować się w świadomy kontakt z naturą poprzez projekt?

Projekt „Zaopiekowani w stresie – natura jako źródło zdrowia psychicznego” dostarcza wielu inspiracji, wskazówek, badań, które wspierają świadomość w kontekście terapeutycznego kontaktu z naturą. Na platformie lacznoscznatura.pl, można przeczytać, jak natura może pomóc w radzeniu sobie ze stresem. Strona oferuje artykuły, badania naukowe oraz wskazówki, jak wprowadzić przyrodę do swojej codziennej rutyny. Znajdziemy tam także praktyczne porady dotyczące biofilii, świadomych spacerów, a nawet terapeutycznego wpływu roślin domowych na nasze zdrowie. Są też ćwiczenia zarówno dla dorosłych jak i dzieci. Na platformie znajduje się również gra edukacyjna, która działa na wyobraźnię. Pokazuje konsekwencje utraty kontaktu z przyrodą przez człowieka. Gra ma za zadanie wzbudzić refleksję nad tym, jak kluczowa jest bliskość z naturą oraz zainspirować do aktywnego poszukiwania rozwiązań wspierających nasz związek z otaczającym nas światem.

Jednym z elementów projektu jest konkurs artystyczny „Moja łączność z naturą”, skierowany do osób w różnych grupach wiekowych, który promuje twórcze podejście do odkrywania roli przyrody w naszym życiu. Konkurs ten jest okazją do wyrażenia własnych doświadczeń związanych z naturą poprzez film, fotografię lub sztukę plastyczną. Dzięki temu każdy może podzielić się swoimi przemyśleniami na temat biofilii i związku z naturą, jednocześnie zachęcając innych do refleksji nad własnym kontaktem z przyrodą.

Projekt „Zaopiekowani w stresie” oferuje także warsztaty antystresowe oraz szkolenia dla liderów lokalnych społeczności z całej Polski. Dzięki tym programom, osoby z województwa mazowieckiego i łódzkiego mogą uzyskać bezpłatne wsparcie w radzeniu sobie ze stresem i trudnymi emocjami przez udział w bezpłatnych warsztatach. Uczestnicy warsztatów mają szansę dowiedzieć się, jak skutecznie wprowadzić elementy przyrody do swojego życia i jak wykorzystać jej terapeutyczne właściwości w codziennych wyzwaniach.

Inwestowanie w zdrowie psychiczne poprzez kontakt z naturą przynosi wymierne korzyści zarówno na poziomie indywidualnym, jak i społecznym. Projekt „Zaopiekowani w stresie” oferuje nie tylko teoretyczne informacje, ale także praktyczne narzędzia, które mogą pomóc w poprawie jakości życia. Dla osób borykających się z nadmiernym stresem, projekt ten jest szansą na odkrycie nowych sposobów radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami.

Niezależnie od tego, czy mieszkasz w mieście, czy na wsi, przyroda jest dostępna dla każdego z nas. Nawet krótki spacer po parku, regularna pielęgnacja roślin doniczkowych czy dłuższy pobyt w lesie mogą mieć pozytywny wpływ na Twoje zdrowie psychiczne i fizyczne.

Zaangażowanie w projekt pozwala także na budowanie świadomości społecznej dotyczącej roli natury w naszym życiu oraz inspiruje do podejmowania działań, które mogą przyczynić się do poprawy dobrostanu całych społeczności.

Projekt „Zaopiekowani w stresie – natura jako źródło zdrowia psychicznego” to inicjatywa, która ma na celu zwiększenie świadomości społecznej na temat znaczenia natury dla zdrowia psychicznego. To wyjątkowy projekt, który odpowiada na potrzeby współczesnego człowieka i pokazuje, że natura może być najlepszym sprzymierzeńcem w walce z trudnościami dnia codziennego.

Projekt „Zaopiekowani w stresie – natura jako źródło zdrowia psychicznego” sfinansowany ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Funduszu Inicjatyw Obywatelskich NOWE FIO na lata 2021 – 20230.