Dr Urszula Dębska jest psychologiem, pracuje w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego.
Prof. dr hab. Halina Guła-Kubiszewska kieruje Katedrą Dydaktyki WF Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu.
Wyobraźmy sobie menadżera, który skutecznie zarządza przedsiębiorstwem. Co decyduje o tym, że osiąga sukcesy? Przede wszystkim każdy menadżer posiada świadomość celu, do którego dąży – wie, co i w jakich obszarach działalności chce osiągnąć i po co. Świadomość i jasność celu są jak włączone światło, które rozświetla drogę działania. Niezbędna jest też odpowiednia motywacja, która stanowi siłę napędową do realizacji wyznaczonego celu. To także osobista, autentyczna chęć osiągnięcia celu. I wreszcie ważne są sposoby dążenia do niego – to cała gama zróżnicowanych strategii, pomagających osiągnąć upragniony cel.
Gdy autorem celów, motywów i strategii jest uczeń, wówczas złożony proces, który łączy wszystkie te elementy, można nazwać samoregulacją własnych działań. Owa samoregulacja nie jest wyłącznie właściwością dobrego zarządzania. Może stać się stałym elementem procesu uczenia się. Jednak aby skutecznie ją wykorzystywać, trzeba wiedzieć, od czego zależy efektywność uczenia się.
Czym jest samoregulacja
Samoregulacja jest działaniem zamierzonym. To gotowość osoby do działania wtedy, gdy w miarę dokładnie wie, co i jak powinna zrobić. Samoregulacja jest rodzajem samokontroli (tak ją definiują psychologia motywacji oraz psychologia społeczna). Może dotyczyć zarówno kontrolowania siebie, jak i otoczenia. Aby proces uczenia się był efektywny, powinny mu towarzyszyć obydwa typy kontroli.
Samoregulacja obejmuje wiele różnych działań związanych z uczeniem i nauczaniem. To złożony system działań każdego ucznia jako odbiorcy przekazywanych przez nauczyciela treści. Ich zasięgiem objęte mogą być:
- cały proces przygotowań do nauczania i uczenia się: organizacja czasu, pracy, przygotowanie miejsca do nauki, przygotowanie potrzebnych materiałów i pomocy, odpowiednie nastawienie do nauki;
- realizacja samego procesu uczenia: koncentracja uwagi, praca z tekstem, podział materiału na części, odpowiedni rozkład materiału (najtrudniejszy przyswajany na początku nauki), sporządzanie notatek, np. przy pomocy map myśli czy wykresów, wspomaganie procesu zapamiętywania mnemotechnikami, powtarzanie materiału (pierwsza powtórka jak najszybciej po przyswojeniu materiału);
- kontrola przebiegu nauki i jej efektów;
- poprawianie uzyskiwanych efektów.
Samokontrola jest taką własnością człowieka, która pozwala mu na określenie celu, który chce osiągnąć. W poznawczym mechanizmie samokontroli i samoregulacji uczestniczą elementarne procesy kontrolne (hamowanie, przełączanie, aktywowanie) oraz procesy zachodzące w strukturach neuronalnych.
Aktywność samoregulacyjna
W jaki sposób zasady i mechanizmy samoregulacji oddziałują na procesy uczenia się? W jaki sposób wpływają na sytuację ucznia przygotowującego się do egzaminu i podejmującego decyzję o udzieleniu konkretnej odpowiedzi?
Od uczniów i studentów oczekuje się aktywnego kierowania procesem przyswajania informacji i gromadzenia wiedzy, samodzielności w poszukiwaniu i selekcji materiału, umiejętności określenia tempa, czasu i metody uczenia się. Podstawowym warunkiem skutecznej samoregulacji jest dobra organizacja uczenia się.
Zasadnicze znaczenie mają procesy metapoznawcze uczącego się związane z organizacją i kontrolą procesu. Polegają na konstruowaniu i wykorzystywaniu wiedzy o przebiegu i rezultatach uczenia się, wyborze właściwej odpowiedzi, doborze zadań odpowiadających posiadanym już kompetencjom, podjęciu lub kontynuowaniu celowych działań bądź przerwaniu tych, które wymagają udoskonalenia. Aktywność metapoznawcza odnosi się do:
• dostosowania wysiłków do wymagań zadania,
• selekcji materiału i alokacji czasu,
• podtrzymywania i zakończenia aktywności,
• wyboru strategii uczenia się.
Proces uczenia opartego na samoregulacji winien być podstawową formą edukacji szkolnej. Nieocenioną rolę w tak rozumianym uczeniu odgrywają liczne strategie uczenia się. Umiejętność ich wyboru i zastosowania jest warunkowana poziomem rozwoju, właściwościami poznawczymi, cechami osobowościowymi, motywacją ucznia. Wpływ na przebieg i efektywność uczenia samoregulowanego ma także cała sytuacja dydaktyczna.
Aktywność strategiczna uczniów
Pojęcie strategiczności nie jest niczym nowym – w codziennym życiu trzeba działać strategicznie, by skutecznie radzić sobie z mnogością zadań, jakie stają przed człowiekiem.
Jak zatem lepiej, szybciej, skuteczniej uczyć się? Stosując strategie – wszelkie sposoby organizowania szeroko rozumianej sytuacji uczenia się, w celu nabycia i/lub wykorzystania informacji. Aktywność strategiczna, łatwość nabywania i stosowania nowych strategii, tzw. giętkość albo sztywność strategiczna podlegają zmianom rozwojowym, a przełomowe dla nich okresy przypadają na siódmy i dziesiąty rok życia. Zna...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
