Jeno Ranshburg, węgierski psycholog i pedagog, zdefiniował agresję jako „każde zamierzone działanie, w formie otwartej lub symbolicznej, mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś krzywdy, straty lub bólu”. Zachowania agresywne przybierają postać agresji fizycznej lub werbalnej.
Z agresją ściśle wiążą się gniew oraz wrogość. Gniew jest subiektywną emocją o różnym stopniu intensywności. Rodzi się w wyniku naszej interpretacji zjawisk dziejących się w świecie i zmienia optykę patrzenia na rzeczywistość. Gniew blokuje działanie twórcze, często prowadzi do uogólnień: „wszyscy są źli”, „nigdy mi się nie uda”, „świat jest beznadziejny”. Umiejętność uwolnienia się od gniewu pozwala reagować z empatią i dłużej cieszyć się zdrowiem. Z kolei wrogość to cecha osobowości, która odzwierciedla szczególne powiązania gniewu oraz werbalnej i behawioralnej agresji, wyrażonych bezpośrednio wobec człowieka. Chroniczna wrogość jest bardzo niekorzystna dla zdrowia psychicznego i fizycznego.
Znakomita psychoanalityczka Karen Horney dostrzegła też powiązania między wrogością a lękiem i strachem. Uznała ją za „drugą stronę lęku”, ale zastrzegła, że nie każdy lęk prowadzi do wrogości. Zdaniem Horney wypieranie wrogości, czyli spychanie jej do podświadomości, może przybierać różne formy: udawania, że wszystko jest w porządku; powstrzymywania się od walki, gdy jest ona konieczna; projekcji, czyli rzutowania własnych uczuć, motywów postępowania i myśli na innych; racjonalizacji, która pozwala usprawiedliwiać swoje postępowanie wobec innych.
Wyparcie jest procesem automatycznym, bo człowiek na ogół nie godzi się z własną wrogością, nie akceptuje jej – zwłaszcza wtedy, gdy odczuwa ją równocześnie z miłością. Wyparcie wrogości pojawia się też, kiedy wywołuje ją zawiść lub zazdrość. Nasz system wartości jest wtedy zagrożony i wyparcie to najlepszy sposób jego obrony. Ale wyparta wrogość może prowadzić do niekontrolowanego lęku.
Profilaktyka agresji
Proces powstawania gniewu ma dwa etapy: nieświadomy, kiedy z powodu niezaspokojenia potrzeby pojawiają się frustracja i zranienie, oraz świadomy, kiedy pod wpływem sądu o drugiej osobie pojawia się gniew. W tym momencie od naszego sposobu myślenia, a potem zachowania zależy, w co gniew się przerodzi: w agresję czy w konstruktywne działanie i rozwiązanie problemu. Jak zatem wypracować odpowiednie sposoby myślenia? Tu z pomocą przychodzi psychologia pozytywna.
Psychologia pozytywna narodziła się w latach 90. minionego wieku w USA. Celem jej jest opisywanie, wyjaśnianie i przewidywanie zachowań człowieka oraz polepszanie jakości jego życia. Dlaczego psychologia pozytywna może pomóc w profilaktyce zachowań agresywnych i wszelkich ich skutków? Bo skupia się na poprawie jakości życia. Odpowiada na pytania, jak budować szczęśliwe życie: przyjemne, dobre i sensowne.
Dzieciństwo i młodość to czas, w którym człowiek – dzięki troskliwemu wsparciu dorosłych – może nauczyć się, jak sobie radzić z negatywnymi emocjami i trudnościami. To czas, w którym może dowiedzieć się, jak być szczęśliwym, bo przecież szczęście jest, jak mówił Arystoteles, sensem i celem życia, ostatecznym i najważniejszym dążeniem. Szczęście, a właściwie umiejętność budowania szczęśliwego życia, chroni nas przed destrukcją, uzależnieniami, depresją i agresją. Szczęście nie oznacza życia wolnego od problemów. Oznacza natomiast pewien sposób myślenia, umiejętność poszerzania perspektywy w patrzeniu na własne życie, na siebie samego. Szczęście nie zależy od tego, kim się jest i co się posiada, ale od tego, co się myśli. Poczucie satysfakcji z własnego życia najlepiej chroni przed agresją i destrukcją. Trzeba więc uczyć młodych ludzi tego, jak żyć, aby życie dawało radość, satysfakcję i sens – czyli szczęście.
Zgodnie z założeniami psychologii pozytywnej zapobieganiu zachowaniom agresywnym sprzyjają: rozwijanie tych cnót i zalet, które dają szansę na zaspokojenie potrzeb, a więc przeciwdziałanie frustracji wywołującej gniew i agresję; kształtowanie optymistycznego stylu myślenia, wolnego od lęku i przeciwnego pesymizmowi, rodzącemu bezradność, który prowadzi do agresji; wzbudzanie pozytywnych emocji, kształtowanie prawidłowych relacji z innymi ludźmi, ze zwróceniem uwagi na wyrażanie wdzięczności, przebaczanie i empatię, które eliminują wrogość; kształtowanie zaradności.
Warto nauczyć się tych sposobów i stosować je, by być wiarygodnym w uczeniu innych, zwłaszcza młodych ludzi, którzy są bardzo wrażliwi na wszelkie przejawy sztuczności. Zgodność naszych postaw i przekonań z głoszonymi ideami i wprowadzanymi metodami jest warunkiem sine qua non skuteczności kształtowania postaw innych ludzi.
Rozwijanie cnót i zalet
Psychologowie pozytywni wnikliwie studiowali m.in. Arystotelesa, św. Tomasza z Akwinu, św. Augustyna, Talmud, Konfucjusza, Buddę, Lao-Cy, busido, Koran, Benjamina Franklina. Doszli do wniosku, że wiele tradycji, religii i nurtów filozoficznych uznawało za cnoty sześć cech: mądrość i wiedzę; odwagę; miłość i człowieczeństwo; spraw...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
