Skinner twierdził, że wzmocnienie czy nagroda jest najistotniejszym elementem procesu uczenia się. Człowiek wykazuje skłonności do uczenia się określonej reakcji, jeśli zaraz po niej następuje wzmocnienie. W związku z tym w swej pracy badawczej koncentrował się na poszukiwaniu związków między zachowaniem a bodźcami zewnętrznymi. Miało mu to umożliwić zbudowanie nauki o ludzkim zachowaniu. Skinner nazywał swoją koncepcję eksperymentalną analizą zachowania. Uważał, że jednym z ważniejszych celów psychologii jest przewidywanie i kontrolowanie zachowania. Ponieważ każde zachowanie jest wyuczone, to psycholog czy nauczyciel może posłużyć się tymi samymi prawidłowościami uczenia się do zmiany zachowania.
W procesie uczenia się wyszczególniał dwa typy reakcji: reaktywne i sprawcze. Zachowania reaktywne są wywoływane przez znany bodziec (np. dzwonek lub światło żarówki w eksperymencie Pawłowa) i nie wymagają wcześniejszego uczenia się. W takich sytuacjach – opartych na tzw. warunkowaniu klasycznym – proces uczenia się następuje dzięki powstawaniu asocjacji pomiędzy bodźcami. Jednostka uczy się jedynie reagując na środowisko. Mimo że niektóre zachowania kształtowane są pod wpływem warunkowania klasycznego, to większość zachowań ma – zdaniem Skinnera – charakter reakcji sprawczych, tzn. niewywoływanych przez znane bodźce.
Zasady warunkowania sprawczego
Pierwotnie Skinner opracowywał zasady warunkowania sprawczego obserwując zwierzęta, głównie szczury i gołębie. W późniejszych publikacjach wskazywał na możliwości uogólnienia zasad warunkowania sprawczego i ich użycia w stosunku do ludzkich zachowań. Popularyzacja tej koncepcji nastąpiła za sprawą napisanej przez Skinnera w 1948 roku powieści zatytułowanej Walden Two?, w której przedstawił utopijne społeczeństwo rządzone zasadami warunkowania sprawczego, a także po opublikowaniu w 1953 roku pracy Science and Human Behavior, prezentującej, jak te same mechanizmy znajdują praktyczne zastosowanie w różnych instytucjach społecznych (rządy, religia, prawo, ekonomia i edukacja).
W rezultacie, na początku lat sześćdziesiątych XX wieku psychologowie zaczęli wykorzystywać zasady warunkowania sprawczego w pracy klinicznej, w kształtowaniu czy doskonaleniu zachowań pacjentów w szpitalach, skazanych w placówkach resocjalizacyjnych, uczniów w szkołach i wielu innych ośrodkach. Przemieszczenie akcentu z badań laboratoryjnych z udziałem zwierząt na zastosowania wśród ludzi doprowadziło do oficjalnego uznania tego, co współcześnie jest określane jako stosowana analiza zachowania. Jest to naukowa metoda badania i zmiany zachowania, oparta na prawidłowościach skinnerowskiego warunkowania sprawczego.
Wzmocnienie dodatnie i wzmocnienie ujemne
Najpierw zachowania człowieka w danych okolicznościach są przypadkowe, ale po pewnym czasie niektóre z nich (sprawcze) stają się bardziej znaczące niż pozostałe z powodu ich wzmacniania. Skinner nazwał ten mechanizm warunkowaniem sprawczym (nazywanym też instrumentalnym lub operacyjnym) – procesem uczenia się, w którym jakieś zachowanie staje się bardziej możliwe lub częstsze dzięki bezpośredniemu jego wzmacnianiu.
Eksperymentalnie ustalił, że reakcje na bodźce czy też szerzej – zachowania dowolnego rodzaju – pojawiają się częściej, jeżeli prowadzą do otrzymania nagrody (wzmocnienie dodatnie) bądź uniknięcia nieprzyjemnych następstw (wzmocnienie ujemne). Jeżeli zachowanie przestaje być nagradzane (wygaszanie) lub prowadzi do przykrych skutków (kara), to występuje rzadziej. Procedury oparte na takich prawidłowościach zmieniają lub modyfikują konsekwentnie następstwa zachowań. W praktyce – zwłaszcza w oddziaływaniach wychowawczych, edukacyjnych i terapeutycznych – dąży się do zintensyfikowania zachowań pożądanych, poprzez konsekwentne nagradzanie (np. „żetony” za dobre sprawowanie lub za czystą bieliznę dla dzieci z mimowolnym moczeniem nocnym) i do zmniejszenia częstości zachowań niepożądanych poprzez karanie (np. konieczność pozbierania szkieł z rozbitej szyby lub posprzątanie podłogi po wyrzuceniu na nią obiadu). Skinner skuteczności metody opartej na warunkowaniu sprawczym upatruje zarówno w odpowiednim operowaniu wzmocnieniami (nagrodami i karami), jak i w zwracaniu dużej uwagi na to, aby niepożądane zachowania nie zostały nieświadomie nagrodzone (np. dla dzieci z psychogennymi bólami brzucha nagrodą może być zgoda na ich nalegania niepójścia do szkoły).
Analiza zachowania uczniów
Skinn...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
