Czym jest okres eksperymentalny u dzieci?
Pierwsze dwanaście lat w naszym rozwoju seksualnym nazywane bywa okresem eksperymentalnym. Dziecko poznaje wtedy swoje ciało. Odkrywa swoją zdolność do pobudzenia seksualnego i do ekspresji. Potrzeba poznawcza i pobudzenie seksualne skłaniają dziecko do poszukiwania nieznanych dotąd form wyładowania napięcia i zaspokojenia ciekawości. To właśnie tej gotowości do podejmowania nowych zachowań w obszarze seksualności faza zawdzięcza swoją nazwę.
Jak piszą Obuchowska i Jaczewski w „Rozwoju erotycznym” oraz Lew-Starowicz w „Seksuologii wieku dziecięcego i okresu dojrzewania”, ilość i różnorodność zachowań seksualnych u dzieci gwałtownie wzrasta w okresie przedszkolnym. Wiąże się to ściśle z ich rozwojem poznawczym, emocjonalnym i społecznym. Przejawianie aktywności seksualnej nie nastręcza dziecku problemów dopóty, dopóki nie pozna ono ograniczeń z nią związanych.
Prędzej czy później dzieci dokonują trzech wielkich odkryć w sferze seksualności. Moje badania nad zachowaniami dzieci w wieku przedszkolnym wskazują, że pierwsze odkrycia przedszkolaka dotyczą własnego ciała, a konkretnie obszaru genitalnego, którego dotykanie niesie ze sobą zupełnie inne doznania niż dotykanie na przykład ręki, ucha czy pięty. Z reguły dziecko ocenia te doznania jako przyjemne, a więc wykazuje naturalną tendencję do ich powtarzania. W taki sposób powstają pierwsze przejawy autoerotyki dziecka, określane przez dorosłych jako masturbacja czy onanizm dziecięcy.
POLECAMY
Czym jest masurbacja dziecięca?
Masturbacja dziecięca jest zjawiskiem rozwojowym, czyli elementem normalnej aktywności dziecięcej, i nie wymaga specjalnej interwencji ze strony rodziców. Większości dzieci masturbacja kojarzy się z przyjemnością i z tego powodu ją podejmują. Tendencja do powtarzania zachowań autoerotycznych uwarunkowana jest spodziewaną nagrodą, tzn. przeżyciem przyjemnych doznań. Przyjemności przeżywanej przez dziecko nie można porównywać do doznań orgastycznych dorosłego człowieka. Czasem osobom obserwującym dziecko wydaje się, że zmiany zachodzące w jego ciele (przyśpieszony oddech, zaczerwienienie, napięcie mięśni, chwilowa utrata kontaktu z otoczeniem) upodabniają jego przeżycia do przeżyć dorosłych. Te obserwacje rodzą lęk u rodziców. Obawiają się bowiem, że aktywność seksualna dziecka jest przedwczesna i że w przyszłości wyrośnie ono na dewianta. Tymczasem masturbacja motywowana dążeniem do osiągania przyjemności mieści się w normie rozwojowej i z czasem przekształca się w inne, dojrzalsze formy aktywności seksualnej.
Onanizm dziecięcy jako aktywność poznawcza
Dwa inne mechanizmy prowadzące do zachowań masturbacyjnych nie mają już tak jednoznacznego charakteru. Niewielka grupa dzieci traktuje masturbację podobnie jak każdy rodzaj aktywności poznawczej, gdzie mniej istotny jest wynik (przyjemność), a bardziej pasjonujący wydaje się proces jego osiągania. Dzieci te poddają ciało swoistym eksperymentom, na przykład wkładają małe przedmioty (fragmenty zabawek, guziki, druciki) do pochwy lub cewki moczowej. Granica, poza którą masturbacja przestaje być zjawiskiem rozwojowym, jest tu łatwa do uchwycenia. Każde działanie dziecka narażające ciało na uszkodzenie lub zranienie przekracza normę. Dlatego sama eksploracja (nawet zmienna i nietypowa) części płciowych, jeśli nie spełnia tego warunku, nie musi spotykać się z interwencją.
Masturbacja instrumentalna u dziecka
O wiele trudniej rozpoznać i ocenić zjawisko tzw. masturbacji instrumentalnej. Dotyk narządów płciowych ma tu charakter zastępczy i ukrywa właściwy problem, z którym dziecko samo nie potrafi sobie poradzić. Masturbacja instrumentalna służy obniżeniu napięcia wynikłego z niezaspokojonych potrzeb dziecka, niekoniecznie związanych z jego seksualnością. U jej podłoża leży frustracja ważnych potrzeb dziecka, poczucie samotności, przewlekły stres, nagłe traumatyczne wydarzenie. Pozostawione bez wsparcia dziecko poszukuje pozytywnych doznań. Poprzez autostymulację narządów płciowych próbuje dostarczyć sobie przyjemności w miejsce odczuwanego smutku, lęku czy opuszczenia. Nie potrafiąc inaczej rozładować napięcia, ucieka się do wypróbowanego sposobu. Masturbacja jest tu symptomem, który sygnalizuje raczej trudną emocjonalną sytuację dziecka i nieudolne próby zaradzenia jej. Dziecko potrzebuje pomocy w rozwiązaniu głównego, ukrytego pod symptomem, problemu.
Odkrywanie różnic płciowych przez dziecko
Drugi rodzaj odkryć dziecka w obszarze seksualności to odkrycie różnic płciowych i ich funkcji. Dziecko ujawnia niesłychaną ciekawość ciała drugiego człowieka. Stąd jego wielka chęć oglądania dzieci płci odmiennej, rozbierania ich, dotykania narządów płciowych i porównywania ich budowy z własną. Dzieci szukają ku temu naturalnych okazji, na przykład chętnie uczestniczą w pielęgnacji młodszego rodzeństwa, pomagają innym dzieciom w ubieraniu się, podglądają rówieśników w ubikacji.
Po zebraniu informacji dotyczących rówieśników ciekawość dziecka zwraca się w kierunku ciała dorosłych. Dziecko chce obejrzeć narządy płciowe rodziców lub krewnych i porównać je z własnymi. Z upodobaniem ogląda nagie ciała bliskich, podgląda ich aktywność seksualną, stara się naśladować ich zachowania seksualne (pocałunki, dotyk, ruchy ciała). Chęć odkrycia płci przeciwnej rozpoczyna także cykl pytań związanych z funkcją narządów płciowych, istotą różnic płciowych, z rozrodczością i ze współżyciem seksualnym dorosłych.
Rola rodziców w odkrywaniu seksualności przez dziecko
Ciekawość dziecka spotyka się – zależnie od surowości tabu seksualnego panującego w jego środowisku – z różną reakcją dorosłych: od całkowitego zakazu ekspresji seksualnej w rodzinach rygorystycznych do pełnego przyzwolenia w rodzinach permisywnych. Rodzice swoją postawą określają postawy syna czy córki wobec seksualności. Od tego, jakiej odpowiedzi udzielą dziecku, zależy, jak będzie ono traktować własne ciało. Reakcja rodziców wyznacza granice kontaktu między płciami, dorosłymi i dziećmi, osobami bliskimi i obcymi. Uczy integralności swojego ciała lub przeciwnie – negowania albo wyróżniania pewnych jego części. Nieograniczona i twórcza ciekawość dziecka w wieku przedszkolnym może być dla dorosłych trudna do akceptowania i do zniesienia. Ekspansywność i spontaniczność dziecka dopiero teraz, poprzez reakcje dorosłych, zostaje ujęta w ramy.
Zabawy seksualne dzieci w wieku przedszkolnym
Dziecko, które już poznało siebie i innych, gotowe jest do trzeciego wielkiego odkrycia – wykorzystania relacji w celu doświadczenia przyjemności. Aranżuje w tym czasie wspólnie z rówieśnikami zabawy seksualne. Odtwarza w nich związany z cielesnością fragment życia dorosłych. Dzieci mogą naśladować sceny z filmów, książek czy z codziennego życia najbliższych, aktywność związaną z dotykiem, intymnością, obnażaniem ciała.
Opisane formy ekspresji obserwowane u dzieci w wieku eksperymentalnym są zachowaniami powszechnymi, typowymi i mieszczą się z reguły w granicach normy. Wiedza o tym okresie może pomóc rodzicom i wychowawcom odróżnić zachowania seksualne rozwojowe od tych, które do normy rozwojowej nie należą.
Prof. dr hab. Maria Beisert jest prawnikiem, psychologiem i seksuologiem klinicznym. Pracuje w Instytucie Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, kieruje Podyplomowym Studium Pomocy Psychologicznej w dziedzinie Seksuologii. Zajmuje się rozwojem seksualnym człowieka, terapią sprawców i ofiar patologii seksualnej. Napisała m.in.: „Seks twojego dziecka”, „Rozwód. Proces radzenia sobie z kryzysem”, „Kazirodztwo. Rodzice w roli sprawców”, „Seksualność w cyklu życia człowieka”.
Jakie zachowania seksualne dziecka są normalne?
Zachowania seksualne dziecka należą do normy, jeżeli:
• umożliwiają dziecku wypełnianie zwykłych, przewidzianych dla jego wieku zadań rozwojowych (np. nie powodują konfliktów w kontaktach z grupą);
• mają miejsce między dziećmi w zbliżonym wieku (różnica nie większa niż 5 lat);
• mieszczą się w repertuarze zachowań seksualnych typowych dla danego wieku (np. podglądanie dorosłych przez przedszkolaków);
• nie zawierają przemocy i agresji, nie szkodzą zdrowiu i życiu, nie wykraczają rażąco poza normy społeczne obowiązujące w środowisku dziecka.
