Czy da się w ogóle zmierzyć coś tak mało uchwytnego jak własne ja? W jaki sposób dotrzeć do tego, o kim właściwie myślimy, mówiąc o własnym ja; w jaki sposób spostrzegamy i oceniamy samego siebie? Z jednej strony wydaje się to trudne. Z drugiej – paradoksalnie – każdy z nas czuje się specjalistą w zakresie wiedzy na temat samego siebie, „ekspertem” od własnego ja. Na ogół wiemy przecież, kim jesteśmy, potrafimy opisać siebie, czujemy się tą samą osobą, mimo zmieniających się sytuacji, własnych zachowań, wyglądu itd. To do naszej wiedzy na własny temat odwołuje się większość metod służących do badania różnych aspektów ja. Psychologowie usiłują zmierzyć to, co na pierwszy rzut oka wydaje się niemierzalne, ująć to, co tak bardzo subiektywne i osobiste.
Porozmawiajmy o życiu
Najbardziej naturalnym sposobem poznawania drugiej osoby wydaje się zapytanie o historię jej życia. Opowieść o tym, kim jesteśmy, co ma dla nas znaczenie w życiu, jaki jest sens doświadczeń, które były naszym udziałem pokazuje najbardziej indywidualne aspekty ja, sposoby określania własnej tożsamości, nadawania sensu swojemu życiu. Takie podejście do ujmowania ja proponuje Dan McAdams, amerykański psycholog z Northwestern University. Wskazuje on, że mamy naturalną tendencję do tworzenia historii, które porządkują fakty i wydarzenia z naszego życia w spójną opowieść. Jednocześnie treść tych historii jest niepowtarzalna, inna w przypadku każdego człowieka, dlatego stanowi o jego tożsamości. Jedni opowiadają historie wyrażające smutek, inni nadzieję, co nadaje charakterystyczny ton ich narracji; w niektórych historiach pojawiają się motywy dążenia do osiągnięcia władzy i kontroli nad innymi, w innych dążenia do bliskich relacji z ludźmi. Metodą poznawania tych indywidualnych opowieści może być wywiad dotyczący historii życia bądź analiza spisanej autobiografii.
Podobna do propozycji McAdamsa jest Metoda Konfrontacji z Sobą opracowana przez holenderskiego psychologa Huberta Hermansa. Opiera się ona na częściowo standaryzowanym wywiadzie, w którym psycholog zadaje pytania otwarte, zachęcając nas do poznania ważnych doświadczeń z własnej przeszłości, aktualnego życia oraz przewidywanej przyszłości. Może np. zapytać, czy był w przeszłości ktoś, kto miał duży wpływ na nasze życie. Opowieści o tych doświadczeniach są następnie oceniane pod kątem towarzyszących im uczuć. Lista 24 uczuć, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych, pozwala ocenić dominujące motywy bądź to wyrażające umacnianie siebie: poczucie własnej wartości, poczucie siły, pewność siebie, dumę, bądź motyw kontaktu i jedności z innymi, wyrażający się poprzez uczucia troski, miłości, czułości, intymności.
Obie opisane formy wywiadu są przykładem metod, w których opowieść o własnym życiu może dawać wgląd w ważne aspekty ja. Krótsze i bardziej ustrukturalizowane metody mogą obejmować opis tylko wybranych aspektów własnego doświadczenia, np. realizowanych zadań życiowych, projektów osobistych. Mogą także proponować opis samego siebie pod różnym kątem, np. tego, kim mogę się stać, kim chciałbym, a kim obawiam się stać w przyszłości.
Przymioty w przymiotnikach
Do bardzo naturalnego sposobu opisywania siebie nawiązują także metody wykorzystujące przymiotniki. Nieśmiały, uczciwy, zdolny, leniwy, przygnębiony – to określenia, których często używamy opowiadając o sobie. Skoro więc przymiotni...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
