Rozszczepiona dusza

O schizofrenii mówi prof. dr hab. Zdzisław Jan Ryn. Profesor Ryn jest psychiatrą, kieruje Zakładem Patologii Społecznej w Katedrze Psychiatrii Colle-gium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest też wykładowcą w Instytucie Rehabilitacji Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Uczest-niczył w wyprawach alpinistycznych w Kaukaz, Hindukusz i Andy. Dziesięć lat spędził w Ameryce Łacińskiej w misjach naukowych i dyplomatycznych (w latach 1991-1996 był ambasadorem RP w Chile i Boliwii). Najważniejsze jego prace dotyczą patologii obozów koncentracyjnych oraz medycyny górskiej. Doktorat i habilitację poświęcił mózgowi ludzkiemu w warunkach stresu dużych wysokości.

Dorota Krzemionka-Brózda: – Minęło prawie 30 lat od ukazania się monografii „Schizofrenia”, napisanej przez profesora Antoniego Kępińskiego. A schizofrenia wciąż fascynuje, nazywana jest chorobą królewską, delficką wyrocznią psychiatrii. Dlaczego?
Zdzisław J. Ryn: – Jest to najbardziej tajemnicza, przerażająca i najstarsza z chorób, na jakie człowiek cierpi. Kępiński sięga w swojej monografii do opisów biblijnych postaci z rozszczepieniem osobowości. Cytuje św. Marka: „...zabiegł mu z grobów człowiek opętany duchem nieczystym (...) I spytał go: jak ci na imię? I rzekł mu: na imię mi wojsko, albowiem nas jest wielu” (5, 3-10). Sam termin „schizofrenia” wzbudza trwogę i przerażenie. Ciągle funkcjonują mity, że jest to choroba nieuleczalna i degradująca, wbrew klinicznej wiedzy na ten temat. Co najmniej połowę pacjentów schizofrenicznych jesteśmy w stanie skutecznie leczyć.

– Profesor Kępiński zadedykował swoją książkę „Tym, którzy więcej czują i inaczej rozumieją i dlatego bardziej cierpią, a których często nazywamy schizofrenikami”...
– Jego książka to niedościgniony wzór odmalowania wewnętrznego świata przeżyć pacjentów. Dedykował ją nie lekarzom, nie studentom, lecz chorym. Myślę, że Kępiński chciał pacjentom dać przewodnik i klucz orientujący ich w tym niezwykłym świecie. Schizofrenicy czytają jego książkę i czasem pytają, czy sam Kępiński był schizofrenikiem.

– Jaki jest świat schizofrenika? Jakie są główne objawy choroby?
– Klasycznie wymienia się trzy objawy osiowe. Najważniejszy z nich, to rozszczepienie osobowości, trudne do wyobrażenia w pojęciu zdrowego człowieka. Na ogół każdy z nas ma poczucie swej jednostkowości, indywidualności, tożsamości. Rozsz-czepienie osobowości to paradoks tak wielki, jak możliwość sklonowania człowieka. Schizofrenik nosi w sobie sobowtóra, lecz nie identycznego jak klon, tylko najczęściej przeciwstawnego. To jakby jego negatyw, antyteza, z przeciwstawnymi cechami temperamentu i uczuciowości. Ten objaw decyduje o swoistości choroby. Drugi objaw, to autyzm, czyli chorobliwe nieliczenie się z otaczającą rzeczywistością, wyalienowanie się ze świata. Chory zamyka się dla otoczenia, bo otwiera się na świat wewnętrznych przeżyć, urojeń czy halucynacji, które są tak intensywne i barwne, że świat rzeczywisty odsuwa się na dalszy plan. Uzupełniają to objawy z grupy ambiwalencji. Kępiński bacznie śledzi dualizm istoty człowieka, przeciwstawia dobro-złu, miłość-nienawiści. Ta cecha ludzkiej natury w schizofrenii ulega karykaturalnemu zniekształceniu; świat dzieli się według kryteriów dobra-zła. Drugie „ja” schizofrenika bywa nieraz demoniczne, czasem agresywne.

– Co chory przeżywa?
– W przeżyciach chorego można wyróżnić dwa zasadnicze nurty: nurt charyzmatyczny i eschatologiczny. W pierwszym chory czuje się pępkiem świata, wokół którego kręci się cały kosmos. Ma poczucie, że potrafi wszystkim sterować, jest wszechmocny i nieśmiertelny. Czuje się Napoleonem, Chrystusem, Bogiem decydującym o losach świata, wypowiada wojny, steruje losami ludzkości, wędruje w czasie i przestrzeni. W nurcie eschatologicznym jest odwrotnie: wszyscy go obserwują, tysiące oczu patrzą na nieg...