Psychologia edukacji

1.    Założenia: nasza ideologia edukacyjna,
czyli jak myślimy o edukacji
Ludzie uczą się przez całe życie. Zapewne wszyscy się z tym zgadzamy, ale chyba nie do końca uświadamiamy sobie, co to oznacza. Uczenie się kojarzymy zazwyczaj z okresem dzieciństwa i młodości, kiedy to pod czujnym okiem rodziców i nauczycieli zdobywamy wiedzę o najbliższym otoczeniu, uczymy się czytać, pisać, liczyć. Aby jednak proces uczenia się dziecka czy młodego człowieka przebiegał w miarę prawidłowo, konieczne jest, by osoby ten proces organizujące były odpowiednio wrażliwe, kompetentne i także uczyły się, stale poszerzając swoją wiedzę i umiejętności.
Proces uczenia się to interakcja dwóch osób: ucznia i nauczyciela. Ich zaangażowanie decyduje o efektywności procesu, ale nie tylko ono. Ważna jest także jakość zewnętrznego kontekstu (tak materialnego, jak i społecznego) uczenia się. Efektywność nauczania zależna jest od subtelnej współgry różnych czynników. Możemy je analizować na kilku płaszczyznach:
•    intrapersonalnej – zasoby ucznia i zasoby nauczyciela, czyli to wszystko, co obaj wnoszą do interakcji edukacyjnej, ich indywidualny wkład (input) w postaci zaangażowania, wiedzy, umiejętności, którymi chcą lub nie dzielić się z drugą osobą, przekonania, stereotypy i uprzedzenia, gotowość do zmiany i uwspólniania znaczeń z drugą osobą, do wchodzenia z nią w dialog lub nie;
•    interpersonalnej – jakość komunikacji między uczniem i nauczycielem; interakcja ta może być wysoce niesymetryczna, z dominującą pozycją nauczyciela i submisyjną (podległą) pozycją ucznia, albo też zrównoważona, a nawet podmiotowa (dwupodmiotowa), kiedy to obie strony czują, że są dla siebie ważnymi partnerami w zmaganiu się z zadaniem, jakie przed nimi stoi;
•    grupowej – i nauczyciel, i uczeń są członkami różnych ważnych dla siebie grup odniesienia, w których pełnią różne role, podlegają różnym oczekiwaniom ze strony innych osób. Systemy wartości oraz normy regulujące zachowanie członków tych grup nie zawsze są zgodne, nierzadko wchodzą ze sobą w konflikt, który może zakłócać wzajemne relacje ucznia i nauczyciela (zakłócać płaszczyznę interpersonalną) i powodować, iż ich osobiste zasoby
( płaszczyzna intrapersonalna) nie będą w pełni lub wcale wykorzystane;
•    instytucjonalnej (organizacyjnej) – działanie jednej i drugiej strony w interakcji edukacyjnej jest regulowane także przepisami z wyższego poziomu (prawnymi zapisami, statutem, regulaminem, doraźnymi zarządzeniami) oraz ogólnymi oczekiwaniami społecznymi;
•    społecznej – ujmowanej w węższej perspektywie społeczności lokalnej, w której dana rodzina czy instytucja edukacyjna funkcjonuje, lub szerszej (globalnej) – związanej z czynnikami ekonomicznymi, politycznymi, kulturowymi i społecznymi.

2. Psychologia a edukacja: rola psychologa, czyli do czego jesteśmy potrzebni
System edukacji – czy to formalnej, czy nieformalnej – nie zawsze funkcjonuje sprawnie. Głównym powodem zakłóceń jest z jednej strony niezwykła złożoność zjawiska, a z drugiej to, że edukacja jest zawsze ingerencją w „żywą materię”: w bieg życia rozwijającego się człowieka, w jego dynamicznie zmieniające się interakcje z otoczeniem. Zakłócenia mogą dotyczyć wszystkich płaszczyzn:
–     intrapersonalnej – niskie kompetencje nauczyciela, brak lub niska gotowość ucznia do zmiany;
–    interpersonalnej – zakłócenia komunikacji między uczniem i nauczycielem oraz między nimi a innymi uczestnikami procesu edukacyjnego;
–    grupowej – konflikt wartości, ról, systemów wymagań;
–    instytucjonalnej – klimat czy kultura organizacyjna, zdolność do zmiany stylu funkcjonowania organizacji ze względu na zmieniające się warunki zewnętrzne oraz potrzeby uczestników systemu edukacji.
Obszarów działania dla psychologa edukacji jest wiele: od pomocy indywidualnej po animowanie lokalnych społeczności i występo...