Witkacy był zafascynowany teorią Kretschmera. Nadawał swym literackim bohaterom cechy typów z teorii tego niemieckiego psychiatry, badacza zależności pomiędzy budową ciała a osobowością. Uczony wyróżnił cztery podstawowe rodzaje konstytucji cielesnej człowieka. Pierwszy z nich, leptosomatyczny (leptosomiczny) charakteryzuje osoby chude i wysokie. W skrajnej postaci typ ten zwany jest astenikiem. Z kolei typ atletyczny jest wysoki, lecz o silnej budowie. Typ trzeci, pykniczny, to człowiek średniego wzrostu i otyły. Ostatni typ, nieregularnej budowy, to typ dysplastyczny.
Typom cielesnym odpowiadają trzy rodzaje temperamentu – rozumianego jako charakterystyczna dla całej osobowości ogólna postawa uczuciowości. Postawę tę wyznaczają dwa aspekty: stopień reagowania i siła napędu. Stopień reagowania można opisać na dwóch skalach uczuciowych: psychastetycznej (wrażliwy – przytępiony) i diatetycznej (wesoły – smutny). Napędowa składowa uczuciowości przejawia się w temperamencie jako tempo psychiczne, obejmujące czynności intelektualne oraz psychomotorykę.
Wyodrębniając i nazywając typy temperamentalne, Kretschmer zerwał z tradycyjnym, pochodzącym jeszcze ze starożytności podziałem na sangwinika, choleryka, flegmatyka i melancholika. Zaproponował w to miejsce trzy rodzaje temperamentów. Osoba o budowie leptosomatycznej jest schizotymikiem, człowiekiem oschłym, sztywnym, drażliwym i zamkniętym w sobie. Atletykowi odpowiada temperament iksotymika, który jest spokojny, sumienny, drobiazgowy i mało wrażliwy. Natomiast typ pykniczny jest cyklotymikiem, a więc człowiekiem towarzyskim, przeżywającym zmienne nastroje, realistycznie nastawionym do świata.
Na podstawie szeroko zakrojonych badań Kretschmer stwierdził, że istnieje związek między typem temperamentu a rodzajem choroby psychicznej. Schizotymik, jeśli zachoruje, to najczęściej na schizofrenię, cyklotymik ma tendencje do zapadania na chorobę maniakalno-depresyjną, natomiast wśród iksotymików najczęściej ujawnia się padaczka.
Sam Kretschmer był „człowiekiem kontrastów”. Postrzegany przez jednych jako oschły, przez inne osoby uważany był za „ciepłego”. Stosując jego teorię, oceniano jego temperament jako oscylujący między schizotymicznym a cyklotymicznym.
Dusza jako doznawanie
Kretschmer był autorem podręcznika Psychologia lekarska, w której wyłożył swoje poglądy filozoficzne na istotę procesów psychicznych. Był umiarkowanym spirytualistą, nie zawahał się bowiem użyć pojęcia „dusza”. Tworzyły ją według niego wszelkie uczucia, spostrzeżenia, wyobrażenia i pragnienia, które wchodzą w skład bezpośredniego doznawania. W sferze ludzkich doznań byt ujawnia się w dwóch aspektach: jaźni oraz świata zewnętrznego. Treści z tych obszarów wchodzą w zakres świadomości, integrują się, nakładają na siebie, przechodzą w siebie nawzajem w sposób ciągły. Wszystkie zjawiska psychiczne (czyli doznania) powstają wskutek wzajemnego oddziaływania jaźni i świata zewnętrznego. Jeśli jaźń podlega działaniu świata zewnętrznego, to mamy do czynienia ze „zjawiskami odbicia”, jeżeli zaś sama oddziałuje na świat zewnętrzny – są to „zjawiska wyrazu” (ekspresji). Istnieje jeszcze trzecia grupa zjawisk psychicznych – uczuciowość. Zawierają się w niej: wartościowanie, popędy, u...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
