Dziedzictwo pedagogiki Freineta to niewątpliwie oryginalne techniki pedagogiczne, autentyczne strategie nauczania-uczenia się. Ale wartość tych metod można odkryć i zrozumieć dopiero wtedy, gdy pozna się swoistą filozofię życiową ich twórcy i jego równie oryginalną psychologię. Dopiero w tym kontekście dają się one skutecznie wykorzystać w praktyce edukacyjnej.
Zazwyczaj filozofię Freineta określa się jako naturalistyczną, wywodzącą się z koncepcji Jeana Jacquesa Rousseau. Naturalizm ten wyrasta jednak nie tylko z ogólnych pojęć o naturze człowieka, ale i z doświadczeń, które Freinet sam wyniósł z obcowania z przyrodą. Ma swoje źródła również w wierze w wartość dobrze wykonanej pracy, afirmacji wolności wzbogaconej czerpaną z prawości dumą, poświęceniu i szacunku dla drugiego człowieka. Celestyn Freinet był głęboko przekonany, że istnieją proste, wielkie, podstawowe, uniwersalne, naturalne, odwieczne prawa życia, ważne dla wszystkich istot żywych. Intuicyjny i konkretny sposób myślenia o wychowaniu wyniósł z dzieciństwa i młodości przeżytej wśród wieśniaków Górnej Prowansji. Jak pisała jego żona, Eliza Freinet, „doświadczenie pasterskie będzie dla Freineta lejtmotywem jego doświadczenia pedagogicznego”. „Przyjrzyjcie się, jak lud pielęgnuje i wychowuje młode zwierzęta, a znajdziecie tam źródło wielkich zasad wychowawczych, do których dochodzi się powoli i jakby mimochodem” – napisał sam Freinet w Gawędach Mateusza.
Jednak postrzeganie filozofii edukacyjnej Freineta w kategoriach utożsamiania procesu wychowania ludzi z procesem wychowania zwierząt byłoby znacznym uproszczeniem i niewłaściwym odczytaniem jego myśli. Freinet uważał jedynie, że u podstaw zachowania zwierząt i ludzi leży wiele bardzo podobnych praw i mechanizmów, czego nie można ignorować w procesie wychowania. Konsekwencją takiego myślenia jest postulat wychowania naturalnego – opartego na naturalnych metodach nauczania i naturalnych sposobach organizacji życia klasy i szkoły. „Do życia przygotowuje się przez życie” – głosi Freinet i konsekwentnie wprowadza regułę tę do klasy szkolnej. Wśród dzieł, które pozostawił, w zasadzie nie ma traktatów teoretyzujących filozofię jego praktyki. Swoje poglądy Freinet wyłożył w książkach Pedagogika pracy i Gawędy Mateusza. Pedagogika zdrowego rozsądku. Nauczyciele, rodzice i wychowawcy mogą znaleźć w nich cenne wskazówki, rady i heurystyki dotyczące wychowania.
Odnowa nauczania
Głębia filozofii Freineta ukazuje to, co on sam określił jako techniki życia (techniques de vie). Jego koncepcja wyraża podstawową zasadę nieufności wobec wszystkiego, co formalne (scholastyczne), przymusowe i sztuczne, a zawierza naturze. W jednej z gawęd Freinet apeluje: „Spróbujmy ustalić eksperymentalnie diagnozę tej choroby, która zyskała już swą nazwę: »scholastycyzm«. Opiszmy ją naukowo, aby rodzice i wychowawcy przyzwyczaili się do wykrywania jej objawów u dzieci, i wszyscy razem szukajmy na nią skutecznego leku”.
Twórczość Freineta jest nasycona swoistym mesjanizmem. Wierzył on w pedagogikę jako środek przeobrażania ludzkości. Apelował o konieczną do wyzwolenia człowieka odnowę nauczania, rozumianą szeroko – jako odnowa interakcji w klasie szkolnej, stosunków międzyludzkich i przebiegu procesu kształcenia (nauczania?uczenia?wychowania). Jednocześnie był przekonany, że ta odnowa nie dokona się w następstwie dyskusji czy na podstawie założeń prezentowanych w tekstach, ale dzięki praktyce i środkom technicznym.
Spojrzenie Freineta na rozwój jednostki jest – podobnie jak u Lwa S. Wygotskiego – spojrzeniem z perspektywy społeczno-kulturowej. Kulturowy rozwój zachowania się dziecka jest według Freineta specyficznym procesem „wrastania” w cywilizację, „urządzania się w otaczającym świecie”. Dlatego dziecko powinno mieć możliwość autentycznego poznawania narzędzi intelektualnej adaptacji. W koncepcji Freineta szczególnego znaczenia nabiera druk – staje się on techniką par excellence, materializuje myśl w postaci słowa pisanego. Czytanie to poszukiwanie znaczenia, natomiast rachunek matematyczny jest narzędziem oddziaływania na rzeczy – szacowania zysku i mierzenia konkretów; jest to autentyczna aktywność arytmetyczna, a nie tylko abstrakcyjne opanowanie liczb i operacji.
Doświadczenie zdobywane po omacku
Z filozofią Freineta ściśle związana jest swoista psychologia sensible, która pogłębia rozumienie technik. Wrażliwość na świat, specyficzna sensytywność, ludzka właściwość odczuwania i odbierania świata w całej jego złożoności – to synonimy kontekstowe oddające klimat sensible. Zdaniem Freineta dziecko poznaje otaczającą rzeczywistość nie tylko poprzez intelekt, lecz także poprzez emocje i instynkty. Dokonuje tego niejako całą swoją osobą – w dużej mierze intuicyjnie, drogą ciągłych poszukiwań i eksperymentowania. Aby wzrastać i rozwijać się, dziecko mobilizuje pewien potencjał sił życiowych, który Freinet nazywa mocą życiową. Podstawę wszelkiej działalności, swoistej adaptacji twórczej jednostki, stawania się i urządzania w otaczającej rzeczywistości stanowi doświadczenie zdobywane po omacku, tzw. tatonnement experimental.
Wszelkie udane próby jednostki, dokonywane w toku takiego doświadczenia, powtarzają się automatycznie tak długo, aż przerodzą się w trwałe reguły życia, a następnie technik...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
