Ocenianie punktowe

Analiza zachowania jest nauką o zachowaniu oraz czynnikach środowiskowych, które na nie wpływają. To współczesna wersja behawioryzmu. Tym, co ją wyróżnia wśród innych podejść w psychologii jest poszukiwanie przyczyn zachowania nie we wnętrzu człowieka (jego cechach, dyspozycjach itp.), ale w środowisku zewnętrznym – ludzie zachowują się tak a nie inaczej, ponieważ ich zachowania przyniosły w przeszłości pozytywne konsekwencje. Istotę wpływu konsekwencji na zachowanie bardzo dobrze wyraża prawo efektu, sformułowane na przełomie XIX i XX wieku przez Edwarda L. Thorndike’a. Mówi ono, że jeśli po zachowaniu pojawia się odczucie zadowolenia, to zwiększa się szansa na wystąpienie podobnego zachowania w podobnych warunkach w przyszłości. Jeśli natomiast po zachowaniu pojawia się niezadowolenie, to zmniejsza się szansa na wystąpienie takiego zachowania w podobnych warunkach w przyszłości.

Istnieją dwa zasadnicze typy konsekwencji zachowania: wzmocnienia i kary. Wzmocnienia to takie konsekwencje zachowania, które zwiększają prawdopodobieństwo jego pojawienia się w przyszłości. W szkole mogą to być na przykład: ocena bardzo dobra, słowo „dobrze”, potaknięcie, uśmiech, zadowolenie w głosie. Z kolei kary zmniejszają prawdopodobieństwo pojawienia się w przyszłości zachowania, w konsekwencji którego występują. W kontekście edukacyjnym jako kary traktowane mogą być na przykład: ocena niedostateczna, nakazanie uczniowi wykonywania niechcianej czynności, słowo „źle”, gest zaprzeczenia, wyraz dezaprobaty na twarzy, irytacja w głosie.

Kary nade wszystko

Praktyka stosowania kar i badania nad skutkami karania wskazują, że rzadko kiedy przynoszą one oczekiwane rezultaty. Na taki stan rzeczy składa się kilka przyczyn.
- Kara nie niesie żadnej informacji na temat pożądanego zachowania – uczeń dowiaduje się jedynie, że zachowuje się źle.
- Kara nie niesie informacji na temat tego, jakiego zachowania jest konsekwencją, gdyż nie jest stosowana po wystąpieniu niepożądanego zachowania, lecz po upływie dłuższego czasu.
- Kara wywołuje u uczniów negatywne emocje, jak strach czy gniew, które zwykle kojarzone są z nauczycielem, a nie z ukaranym zachowaniem.
- Wielokrotne stosowanie kary sprawia, że uczeń przyzwyczaja się do kar i nawet ich zwiększanie nie zmienia zachowania.
- Kara jest w miarę skuteczną metodą przerwania niepożądanego zachowania (np. rozmawiania na lekcji), ale chwilowo.
Skoro karanie nie jest efektywną metodą eliminowania niepożądanych zachowań, to powinniśmy się ograniczyć do wzmacniania zachowań zgodnych z celami nauczania lub wychowania, najlepiej takich, które są nie do pogodzenia z zachowaniem niepożądanym (np. wzmacnianie za odrabianie prac domowych zamiast karania za ich nieodrabianie). Niestety, zwykle w praktyce częściej stosuje się kary niż wzmocnienia. Nasza tendencja do karania bierze się prawdopodobnie stąd, że zachowania pożądane uważamy za coś normalnego (nie widzimy więc potrzeby ich wzmacniania), natomiast zachowania niepożądane traktujemy jako odstępstwa od normy i natychmiast staramy się je wyeliminować poprzez ukaranie.

U podłoża częstszego stosowania przez nauczycieli kar niż wzmocnień leżą ich błędne przekonania. Po pierwsze – nauczyciele sądzą, że kara jest skuteczniejsza niż wzmocnienie. Po drugie – są przekonani, że na nagrodę trzeba zasłużyć czymś więcej niż brakiem niepożądanych zachowań. Często nie mogą zrozumieć, dlaczego mają wzmacniać uczniów za to, że grzecznie siedzą w ławce, skoro to ich obowiązek. Odpowiedź jest prosta: dlatego, że wtedy częściej będą siedzieć grzecznie w ławce. Po trzecie, nauczyciele sądzą, że niepożądanych zachowań nie można ignorować, więc trzeba je karać. A przecież właśnie ignorowanie niegroźnych zachowań niepożądanych przy jednoczesnym wzmacnianiu pożądanych – przeciwnych do tych, które chcemy wyeliminować – jest najlepszą metodą wpływania na zachowanie uczniów.

Trzeba pamiętać, że ka...