Twórczość to generowanie wytworów oryginalnych i wartościowych. Jednak terminy wytwór, oryginalność i wartościowość są pojęciami, które można relatywizować. Dla jednego wytworem są freski w Kaplicy Sykstyńskiej, inny określi tym mianem dowcip opowiedziany przez dwunastolatka. Zdaniem jednych oryginalne jest coś, z czym wcześniej nie mieli do czynienia, inni powiedzą, że oryginalność odnosi się do indywidualnego doświadczenia. Wartościowanie bywa różne w różnych kulturach, subkulturach, społeczeństwach i społecznościach – ten wymiar można więc potraktować jako dyskusyjny, nieklarowny i przez to niewiele mówiący.
Zachowawczość i kunktatorstwo przy definiowaniu pojęć prowadzi do ich rozmywania, zatracania znaczenia. A od tego już tylko krok do stwierdzenia, że twórczością jest wszystko... Warto więc powiedzieć jasno, że twórczością można nazwać jedynie te dzieła, które spotkały się z akceptacją społeczną, czyli uznaniem fachowców, specjalistów i ekspertów, niekoniecznie zaś mas. Twórczość – w sposób nieunikniony – jest fenomenem elitarnym. W tym sensie „twórczość” wielu współczesnych polskich „artystów”, luminarzy kultury masowej, musi być brana w cudzysłów, dlatego że w najbardziej oczywisty sposób nią nie jest.
Twórczością jest powoływanie do życia wytworów niosących wartość – choć element ten od dziesięcioleci pojawia się w każdej definicji (czasem zastępowany użytecznością bądź przydatnością), w praktyce jest wyraźnie zdominowany przez czynnik oryginalności. Niesłusznie. Pomysły i zachowania oryginalne, lecz bezwartościowe, mają swoje miejsce w Księdze rekordów Guinnessa, nie zaś w annałach kultury.
Twórczość jest zarazem pojęciem szerszym niż kreatywność, jak i węższym jednocześnie. Paradoksalne? Tak, ale twórczość jest fenomenem paradoksów. Jest pojęciem szerszym, bowiem opisuje zarówno osobę (cechy twórcze), jak również produkt (twórcze dzieło) oraz samą aktywność (tworzenie). Natomiast kreatywność odnosi się wyłącznie do opisu osoby. Dom, szkoła, firma, organizacja, społeczeństwo, kultura mogą kreatywności sprzyjać, mogą być protwórcze czy kreatogenne, ale to ludzie są kreatywni. Natomiast twórczość jest pojęciem węższym, biorąc pod uwagę zasięg populacji objętych definicją, dlatego że osób twórczych jest znacznie mniej niż osób kreatywnych, choć wyraźna większość osób twórczych jest kreatywna.
Kreatywność jest potencjałem, obietnicą
Kreatywność to potencjał twórczy, zadatek twórczości, cecha człowieka sprawiająca, że jego szanse na rzeczywistą twórczość rosną. Twórczość – szczególnie ta najbardziej wybitna – to fenomen właściwy nielicznym, kreatywność – wielu. Twórczość to efekt interakcji cech jednostki z właściwościami otoczenia i dziełem, kreatywność to właściwość pojedynczego człowieka, który pod wpływem otoczenia podejmuje swe twórcze próby.
Obrazowo rzecz ujmując, kreatywność i twórczość mają się do siebie tak, jak wzrost do bycia wybitnym koszykarzem. Zwykle te dwa elementy są ze sobą związane, tj. wybitni koszykarze są wysocy, jednak nie jest to bezwyjątkową regułą, a wzrost nie jest jedynym czynnikiem decydującym o sukcesie. Najwybitniejszy koszykarz wszech czasów, Michael Jordan, ma „jedynie” 198 centymetrów wzrostu – nie jest to wzrost imponujący wśród koszykarzy. Podobnie jest z kreatywnością i twórczością. Osoby bardzo kreatywne mają większe szanse na przekucie swojej kreatywności w twórczość. Jednak to nie oznacza, że ci z mniejszym potencjałem są pozbawieni możliwości stworzenia czegoś nowego i wartościowego.
Kreatywność nie jest pojedynczą cechą człowieka – to zespół cech, dynamicznie powiązanych i wzajemnie współzależnych. Składają się na nią, jak sądzę, trzy kluczowe elementy ze sfery poznawczej i osobowościowej. Intelektualna składowa kreatywności to zdolności twórcze. Składniki charakterologiczne to otwartość i niezależność.
Kreatywność to zdolności i postawy twórcze
Zdolności twórcze to sprawności w zakresie intelektualnych operacji istotnych przy generowaniu, eksplorowaniu i wdrażaniu w życie pomysłów oraz rozwiązywaniu problemów. Dla twórczości istotne są zarówno podstawowe procesy poznawcze – uwaga, pamięć, spostrzeganie, wyobraźnia, jak i procesy bardziej złożone – język, rozwiązywanie problemów oraz operacje intelektualne – myślenie, myślenie intuicyjne, abstrahowanie, syntetyzowanie, analizowanie, transformowanie, kombinowanie i skojarzenia, giętkość myślenia, zdolność generowania metafor czy stosowania odległych skojarzeń i analogii. Wiele wskazuje na to, że zdolności twórcze nie są specyficzne, tj. akt tworzenia nie wymaga żadnych innych zdolności niż rozwiązywanie typowych problemów, istota leży raczej w innym wykorzystaniu operacji, które stosujemy na co dzień.
Cechy osobowości istotne z pu...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
