Joanna Kułakowska jest psycholożką społeczną i publicystką. Interesują ją kwestie związane z wychowaniem i rozwojem człowieka.
Jakie są przyczyny leworęczności? W literaturze tematu wyróżnia się trzy rodzaje czynników, które potencjalnie wpływają na leworęczność: genetyczne, patologiczne i społeczne/kulturowe. Oczywiście na tę samą osobę mogą jednocześnie działać różne czynniki. Poznanie przyczyny leworęczności w każdym przypadku jest ważne, ponieważ może pomóc w ustaleniu właściwego postępowania wobec dziecka, np. uczulić na symptomy chorobowe, które mogą współwystępować z leworęcznością.
Czynniki genetyczne
Tezę o wpływie genów potwierdza prosta obserwacja ręczności w rodzinach: leworęczność jednego z rodziców znacznie wzmacnia prawdopodobieństwo narodzin leworęcznego potomka. Według prof. Anny Grabowskiej z Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN im. Z. Nenckiego, gdy oboje rodzice są leworęczni, prawdopodobieństwo to wynosi aż 46 proc., natomiast gdy oboje są praworęczni – jedynie 2 proc. Niektórzy badacze jednak argumentują, iż „rodzinna leworęczność” może też mieć uwarunkowania społeczne, gdyż leworęczne dziecko leworęcznych rodziców rzadziej będzie nakłaniane do używania prawej ręki niż leworęczne dziecko praworęcznych rodziców. Część naukowców twierdzi, że cecha ta jest przenoszona raczej przez linię matki, bo na ogół dziecko posługuje się tą ręką, której używa matka. Warto też pamiętać, że ogólnie ręczność u dziewczynek jest bardziej niż u chłopców zależna od ręczności rodziców.
POLECAMY
Leworęczność ma związek z wzorcem asymetrii mózgowej zarówno funkcjonalnej, jak i anatomicznej, co również sugeruje wpływ czynnika genetycznego. Wiele badań wskazuje, że wzorzec asymetrii dla różnych funkcji (np. mowy) różni się u osób leworęcznych i praworęcznych (choć niedawne badania naukowców z Groupe d’Imagerie Neurofonctionnelle wykazały, że pełna zgodność między dominującą półkulą mózgu w zakresie preferencji motorycznej i językowej jest przypadkowa). Co ciekawe, nietypowy wzorzec asymetrii stwierdza się nie tylko u leworęcznych, ale też praworęcznych, u których leworęczność jest cechą rodzinną.
Jednakże proste modele dziedziczenia, zgodne z regułami Mendla, według których praworęczność byłaby determinowana przez gen dominujący, zaś leworęczność przez jego recesywny allel (jeden z pary genów odpowiedzialnych za tę samą cechę, warunkujących odmienne jej wykształcenie w organizmie), okazują się nieadekwatne. Potwierdza to niska częstotliwość występowania leworęczności oraz zaskakujący fakt, że bliźnięta jednojajowe stosunkowo często mają różny typ ręczności.
Najpopularniejszy dziś model dziedziczenia zaproponowała w 1985 roku dr Marian Annett z Uniwersytetu w Leicester. Zgodnie z nim ręczność i asymetria półkulowa dla mowy są determinowane wspólnym genem. Dominujący allel tego genu – RS+ (ang. right shift) – decyduje o wystąpieniu praworęczności oraz o lokalizacji struktur językowych w lewej półkuli mózgu. Recesywny allel (RS-) nie daje dyspozycji ani co do ręczności, ani co do lokalizacji struktur mowy. A zatem dzieci dziedziczące geny RS+ po obojgu rodzicach powinny być praworęczne oraz cechować się lewostronną lokalizacją ośrodków językowych. Podobne cechy winny mieć osoby otrzymujące RS+ od jednego z rodziców i RS- od drugiego. Natomiast wśród osób dziedziczących RS- po obojgu rodzicach połowa powinna być leworęczna, a połowa praworęczna. Przy założeniu, że połowa populacji dziedziczy RS- lub RS+ po obojgu rodzicach, a druga posiada zarówno RS-, jak i RS+, w populacji miałoby występować ok. 12,5 proc. osób leworęcznych. Liczba ta jest bliska rzeczywistości (w różnych społecznościach waha się w przedziale 3–20 proc., średnio wynosi 10 proc.).
Badacze z Uniwersytetu w Oksfordzie zidentyfikowali jeden z genów wpływających na różnice w asymetrii półkul mózgu u ludzi. Nosi on nazwę LRRTM1 i odpowiada za dominację prawej półkuli mózgu (ingeruje w różnicowanie się neuronów oraz ich połączeń), a tym samym kształtuje tenden...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
