Szkicując postać Ochockiego, Prus umiejętnie przekazał cechy charakteru Ochorowicza, o których milczą nieliczne biografie psychologa. Te cechy ujawniają się dopiero w trakcie lektury jego nieznanej korespondencji. Był więc Ochorowicz człowiekiem bardzo inteligentnym, żądnym uznania i popularności, nieco cynicznym, lecz przede wszystkim pragnącym pozostawić swój twórczy ślad w różnych dziedzinach nauki i życia. Bez wątpienia zasłużył na miano „ojca polskiej psychologii naukowej”. W pewnym sensie można by go nawet nazwać „polskim Galtonem”, jakkolwiek nie miał tyle szczęścia do międzynarodowego rozgłosu co brytyjski geniusz epoki wiktoriańskiej. Do przydomku tego upoważnia Ochorowicza fakt, że był nie tylko psychologiem, filozofem czy etykiem, ale też literatem i dziennikarzem, wynalazcą w dziedzinie telefonii, pionierem-teoretykiem techniki przekazu telewizyjnego, jednym z najwybitniejszych badaczy zjawisk paranormalnych, a nawet religioznawcą.
Gorycz srebrnego medalu
Już w szkole średniej, pod wpływem lektury książek niemieckich i francuskich, Ochorowicz zainteresował się zagadnieniami psychologicznymi Dzięki nim wyrobił sobie pogląd na to, czym być powinna współczesna psychologia naukowa. Gdy w roku 1869 władze Szkoły Głównej Warszawskiej rozpisały konkurs na studium o metodzie badań psychologicznych, Ochorowicz, mimo że był początkującym studentem, wziął w nim udział i... wygrał, przedstawiając rozprawkę pt. „Jak należy badać duszę”. Przy podziale nagród doszło jednak do małego skandalu: zasiadający w jury profesor Henryk Struve (rzetelny lecz, niestety, konserwatywny filozof) zadecydował, że mimo wygranej zwycięzca otrzyma srebrny, a nie złoty medal.
Swej młodzieńczej pracy nadał Ochorowicz znamienny podtytuł: „Psychologiczne pytania XIX wieku”. Najbardziej rewolucyjną – jak na owe czasy – zawartą w niej tezą było zaklasyfikowanie psychologii do nauk przyrodniczych oraz nadanie jej szczególnego znaczenia dla innych dziedzin, takich jak filozofia czy socjologia. Atutem rozprawki jest szerokie omówienie metod badań psychologicznych, począwszy od sposobów badania wewnętrznego (introspekcja), poprzez badania zewnętrzne (obserwacja zachowań normalnych i patologicznych, metoda fizjologiczna) aż po metodę porównawczo-historyczną (w tym badanie biografii jednostek). Nic dziwnego, że Ochorowicz kontynuował później ten program, publikując liczne artykuły i książki – poświęcone m.in. kształceniu charakteru, psychologii twórczości poetyckiej, rozważaniom nad zjawiskami z zakresu psychologii kryminalnej, zastosowaniu „magnetyzmu” do terapii psychologicznej czy związkom pomiędzy „duchem” a mózgiem.
Trzecia droga rozwoju
Historycy nauki dostrzegają zazwyczaj jedną drogę rozwoju psychologii po wyodrębnieniu się jej z filozofii. Jest nią – związana z otwarciem w roku 1879 laboratorium psychologicznego przez Wundta w Lipsku – ścieżka badań w zakresie psychologii fizjologicznej, z której rozwinęły się bez wątpienia wszystkie współczesne nurty psychologii. Była jeszcze jednak i druga ścieżka, wytyczona w tym samym czasie przez Jeana-Martina Charcota, a związana z paryską kliniką Salpêtrière: droga badań w zakresie psychopatologii, której kontynuatorem był m.in. Freud. Obok tych dwóch biegła trzecia droga – osobliw...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
