W najnowszym sezonie bijącego rekordy popularności serialu „Stranger Things” to właśnie szczury, ich dziwne zachowanie, zwiastują zbliżające się do idyllicznego miasteczka niebezpieczeństwo. Śmiertelne niebezpieczeństwo. Nic dziwnego, że scenarzyści sięgnęli akurat po te zwierzęta, bowiem – jak czytamy w Słowniku symboli Juana Eduarda Cirlota – motyw szczura często pojawia się „w związku z chorobą i śmiercią”. Zwierzęta te są na przykład atrybutem św. Finy (Serafiny), złożonej ciężką chorobą sieroty z San Gimignano w Toskanii, która sypiała na dębowej desce w pokoju pełnym szczurów. Władysław Kopaliński potrafił jednak znaleźć i pozytywne konotacje, stwierdzając, że – obok np. groźby, zła, wrogości, zniszczenia, zarazy, głodu czy kłopotów – szczur symbolizuje także mądrość, instynkt, wytrzymałość, samowiedzę, sytość, a nawet... szczęście.
W labiryncie
Co zdumiewające, w uznanej za klasyczną pracy Karola Darwina z 1872 roku O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt szczur pojawia się zaledwie raz, i to w niewiele znaczącej metaforze; w przekładzie polskim z 1988 roku fragment ten został pominięty. Czy zatem zwierzęta te nie przejawiają żadnych emocji lub ich emocje nie są warte uwagi?
Szukając odpowiedzi na to pytanie, warto przyjrzeć się pierwszym eksperymentom psychologicznym prowadzonym na szczurach. Willard S. Small z Uniwersytetu Clarka w Stanach Zjednoczonych wykorzystał w swoich badaniach pomysł Edwarda Thorndike’a, który uczył kurczęta przechodzić przez labirynt ułożony z książek lub pudełek. Jednak konstruując swój labirynt, Small inspirował się słynnym labiryntem ogrodowym w Hampton. Badacz zakładał, że szczury mają szczególne upodobanie do ciemności i zaułków.
Wyniki badań Small opisał w artykułach opublikowanych na początku ubiegłego wieku na łamach „The American Journal of Psychology”. Zauważył na przykład, że wraz z liczbą prób skracał się czas potrzebny zwierzęciu na dotarcie do pokarmu umieszczonego na końcu korytarzy. Odkrył także, że szczury mają pamięć długotrwałą (co wydaje się raczej banalnym stwierdzeniem) oraz zauważył, że niektóre z nich naśladowały zachowania współtowarzyszy. Obserwując zachowania gryzoni wywołane nieoczekiwanymi przeszkodami w korytarzach labiryntu (np. drzwiami), Small stwierdził, że poszczególne osobniki znacznie różnią się pod względem inteligencji. Ponadto dzikie szczury okazały się bardziej zalęknione, choć także bardziej aktywne, niż pochodzące z hodowli szczury
białe.
Wydaje się, że to właśnie prace Smalla dały początek badaniom nad białą odmianą szczura wędrownego oraz powszechnemu używaniu labiryntów w eksperymentach psychologicznych, nie tylko ze zwierzętami, ale też w różnych próbach z ludźmi (oczywiście w innej wersji, np. znajdowanie i wykreślanie drogi w labiryntach narysowanych na karcie...
