Wszyscy znamy powiedzenie: „Nadzieja jest matką głupich”. Wiele lat temu znany satyryk Jan Pietrzak odpowiedział jednak: „Lepiej być głupim z nadzieją niż bez nadziei niemądrym”. Dla Pietrzaka nadzieja jest więc czymś pozytywnym, potrzebnym w życiu. Z kolei przysłowie sugeruje, że nadzieja zakłóca proces oceniania i podejmowania decyzji, zwłaszcza w działaniach związanych z ryzykiem. Zastanówmy się, gdzie tkwi prawda.
Gdy rozważamy sprawy, które dopiero mają się wydarzyć, mamy do czynienia z jedną z trzech sytuacji: pewnością, ryzykiem lub niepewnością. Ta pierwsza pojawia się, gdy możemy przewidzieć przebieg przyszłych wydarzeń, ponieważ zależą od przewidywalnych, jasno określonych czynników, na przykład praw fizyki – możemy być pewni, że rzucony kamień upadnie, a nie zawiśnie w powietrzu, że w wyniku elektrolizy wody otrzymamy tlen i wodór etc. Z ryzykiem mamy do czynienia wtedy, gdy przyszłość zależy w jakimś stopniu od czynników losowych, ale potrafimy dokładnie określić, jakie jest prawdopodobieństwo wszystkich możliwych zdarzeń. Klasycznym przykładem są gry losowe – nie potrafimy przewidzieć, jaki będzie wynik rzutu kostką, ale wiemy, że prawdopodobieństwo wyrzucenia „jedynki” to dokładnie jedna szósta. Natomiast niepewność występuje wówczas, gdy przyszłość zależy częściowo lub całkowicie od losu, a my nie jesteśmy w stanie określić prawdopodobieństwa pojawienia się wszystkich zdarzeń. Niepewność towarzyszy nam cały czas – w sprawach błahych i bardzo ważnych: podczas gry w kręgle, przewidywania wartości indeksu giełdowego czy podejmowania decyzji o małżeństwie.
Ważnym kryterium oceny sytuacji jest nasz wpływ na przebieg zdarzeń. Są takie, na które nie mamy żadnego wpływu (nie zależy ode mnie, czy jutro wzejdzie słońce), jak i te, nad którymi sprawujemy pełną kontrolę. Jeśli mocno trzymam kamień – na pewno nie spadnie na ziemię, jeśli zdecyduję się go puścić – na pewno spadnie. Czasem poziom kontroli znacząco zależy od posiadanych umiejętności – w skrajnych przypadkach ta sama sytuacja może w jednych budzić dużą niepewność, zaś inni czują się w niej absolutnie pewnie. Na strzelnicy początkujący żołnierz nie ma pewności, że strzeli w środek tarczy choćby raz na dziesięć prób, natomiast snajper może być pewny, że trafi dziesięć razy na dziesięć strzałów.
Jaki jest związek nadziei z omówionymi warunkami, w jakich podejmujemy decyzje? W przypadku zdarzeń pewnych nadzieja jest po prostu formą radości wyprzedzającej pozytywne wydarzenia.
Nadzieja na wygraną
Gdy dokonujemy ważnych wyborów, których konsekwencje będziemy odczuwać w przyszłości, nadzieja wydaje się naturalną towarzyszką naszych działań. Przyjrzyjmy się tym przypadkom, gdy wpływa ona na podejmowanie w warunkach niepewności decyzji istotnych dla osoby.
Często o hazardzistach mówi się, że płacą za nadzieję. Wbrew regułom prawdopodobieństwa i powszechnie znanym faktom wierzą, że wygrają i będą bogaci. Nadzieja na wygraną może łatwo powodować myślenie życzeniowe, a w konsekwencji osłabić i tak niedoskonałe mechanizmy szacowania prawdopodobieństwa. Szczególnie dobrze widać to w przypadku loterii, gdzie prawdopodobieństwo dużej wygranej jest niezmiernie niskie. Specjaliści od rachunku prawdopodobieństwa...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
