Dr Krzysztof T. Piotrowski jest psychologiem, pracuje w Studium Pedagogicznym i Instytucie Psychologii UJ, jest członkiem Polskiego Stowarzyszenia Kreatywności i Cognitive Science Society. Prowadzi treningi kreatywności dla studentów, nauczycieli i pracowników firm. Współredaktor książki Nowe teorie twórczości. Nowe metody pomocy w tworzeniu.
Zanim zaczniemy badać twórczość, musimy odpowiedzieć sobie na kilka pytań: jaką twórczość będziemy badać (proces czy dyspozycje twórcze), w jakim celu oraz jakich metod chcemy użyć. Odpowiedzi pozwolą nam odpowiednio dobrać narzędzia badawcze. Za pomocą jednych narzędzi możemy wnioskować o sprawności w posługiwaniu się procesami i operacjami podczas rozwiązywania problemów. Zbadamy więc, czy uczeń potrafi twórczo myśleć. Za pomocą innych narzędzi uzyskamy informacje, czy uczeń ma tendencję (nawyk, motywację) do wykorzystywania twórczego myślenia.
Narzędzia do badania procesu twórczego
Poniżej przedstawiam kilka najczęściej wykorzystywanych narzędzi służących do wnioskowania o przebiegu procesu twórczego. Bardziej szczegółowy ich opis można znaleźć w pracy pod redakcją Macieja Karwowskiego Identyfikacja potencjału twórczego. Opisane narzędzia zostały tak zaprojektowane, by na podstawie wytworów można było wnioskować o operacjach i strategiach poznawczych wykorzystanych przez osoby badane do rozwiązania problemu. To, jakie strategie i operacje umysłowe podlegają badaniu, zależy oczywiście od przyjętej przez twórców narzędzi koncepcji twórczości.
Twórczość jako myślenie dywergencyjne
W latach 50. ubiegłego wieku Joy Guilford zaproponował koncepcję opisującą funkcjonowanie poznawcze człowieka. Opisując strukturę intelektu, wyróżnił kilka rodzajów operacji umysłowych, kilka rodzajów materiału, na którym te operacje są wykonywane oraz kilka rodzajów wytworów tych operacji. Wśród operacji wyróżnił myślenie dywergencyjne (rozbieżne) prowadzące do znalezienia wielu różnorodnych poprawnych rozwiązań. Ten rodzaj myślenia utożsamiał z twórczością. Do jej pomiaru zaproponował zadania otwarte, możliwe do rozwiązania na wiele sposobów. Zaproponował także sposób analizy wytworów myślenia dywergencyjnego i wyznaczył standard badań procesu twórczego, modyfikowany, ale wciąż aktualny i powszechnie wykorzystywany także dzisiaj.
- Test Niezwykłych Zastosowań Guilforda. Osoby badane proszone są o wymienienie jak największej liczby niezwykłych zastosowań zwykłych przedmiotów: np. cegły, gazety, spinacza. Wytwory oceniane są na czterech wymiarach. Pierwszym wskaźnikiem jest płynność, czyli liczba wymyślonych rozwiązań. Drugim wskaźnikiem twórczości jest giętkość – określająca różnorodność pomysłów. Pomysły rozwiązań są grupowane w szersze kategorie według podobieństwa. Przykładowo – pomysły, by po rozgrzaniu wykorzystać cegłę do gotowania wody lub jako termofor należą do tej samej kategorii, bo wykorzystują tą samą ideę: rozgrzana cegła oddaje ciepło. Trzecim wskaźnikiem jest oryginalność, określana na podstawie porównania wszystkich pomysłów w grupie badanych osób. Każdy pomysł, który powtarza się u mniej niż 5 proc. osób oceniany jest jako oryginalny. Ostatni wskaźnik to elaboracja, czyli uszczegółowienie rozwiązań. Im więcej szczegółów zostało podanych w pomyśle, tym wyżej oceniany jest ten element testu.
- Test Twórczego Myślenia Paula Torrance’a (TTCT). Opiera się on na koncepcji Guilforda zarówno pod względem teoretycznym, jak i metodologicznym. Składa się z różnych rodzajów zadań. Pierwszy rodzaj to zadania obrazkowe – odpowiadające operacjom dywergencyjnym na materiale figuralnym w modelu intelektu Guilforda. Osobom badanym przedstawia się abstrakcyjne obrazki (jeden duży, dziesięć niekompletnych oraz zestaw powtarzających się figur) do uzupełnienia i zatytułowania. Ocenia się płynność, oryginalność, elaborację, poziom abstrakcyjności tytułów obrazków oraz odporność na domknięcie. Ten ostatni wskaźnik dodaje punkty za figury, które pozostały otwarte, np. półkole, które nie zostało domknięte do koła.
Drugi rodzaj zadań opiera się na materiale słownym. Osobom badanym prezentowane są sytuacje, które dają okazję do zadawania pytań, rozwijania wytworów...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
