Agresja i przemoc to terminy, z którymi stykamy się na co dzień. Kiedy jednak spróbujemy zróżnicować oba określenia, niejednokrotnie natrafiamy na trudności. Zachowania agresywne nie zawsze są tożsame z zachowaniami przemocowymi. Dlaczego? Najprostsze wyjaśnienie, które mi się nasuwa, to z jednej strony myślenie o zachowaniach agresywnych w obszarze obrony życia, z drugiej strony o zachowaniach agresywnych, przemocowych, które są nieadekwatne do bodźca je wywołującego.
Czy możemy wyobrazić sobie świat bez zachowań agresywnych? Bez możliwości słusznej obrony swojego terytorium, swoich granic, a nawet życia?
Zachowania agresywne istniały od początku życia na Ziemi. Ich forma jednak ewoluowała, zmieniły się bowiem uwarunkowania zewnętrzne, a także podłoże biogenetyczne.
Kiedy myślę o agresji, jako o polisie na życie, nasuwa mi się wiele obrazów ze świata zwierząt. Obrazów, w których dorosłe osobniki, narażając swoje życie, chronią
gniazda przed atakiem intruzów, swoje potomstwo przed głodem i innymi niebezpieczeństwami.
Przyczyn zachowań agresywnych i przemocowych jest wiele, tak jak wiele jest uwarunkowań tego, w jaki sposób każdy z nas funkcjonuje. Składa się na to zespół przyczyn.
Nie jeden, ale wielość czynników decyduje o wyborach naszych zachowań. Są to czynniki biogenetyczne, cechy osobowościowe, a także uwarunkowania zewnętrzne, środowiskowe.
Uwarunkowania środowiskowe to zarówno środowisko najbliższe, np. dom rodzinny, szkoła, media, jak i to dalsze, które mieści się w obszarze systemów opiekuńczych, edukacyjnych danego kraju.
Agresję dzielimy na małą i dużą, werbalną i niewerbalną, fizyczną i emocjonalną. Często z jednej strony określamy zachowania agresywne jako zachowania instrumentalne, z drugiej zaś jako zachowania afektywne. Instrumentalne to takie, których celem jest: zdobyć, uzyskać, dominować – np. napaści uliczne, rozboje, przestępstwa z premedytacją. Zachowania agresywne afektywne to takie, których celem jest sprawienie bólu – ich przykładem mogą być przestępstwa z namiętności.
Dlaczego dzieci i młodzież prezentują tyle zachowań agresywnych
Myślę, że młodzi ludzie zachowują się agresywnie z tych samych powodów, co dorośli, tj. z powodu frustracji i uczenia się poprzez naśladowanie; ważnymi modelami są tu osoby znaczące, w tym także bohaterowie filmów i programów telewizyjnych. Jak radzić sobie z takimi zachowaniami? Nasuwa mi się następująca odpowiedź: postępuj tak, aby twoje zachowanie było adekwatne. Ale co to znaczy „adekwatne zachowanie”?
Zanim odpowiem na to pytanie, podzielę się wiedzą i doświadczeniem na temat repertuaru zachowań agresywnych, którymi posługujemy się my – dorośli. Dorośli są pierwszymi i „wiernymi” modelami zachowań agresywnych dla młodych ludzi. Dorośli uczą zachowań agresywnych w trzech „akademiach agresji”:
• RODZINIE
• SZKOLE
• MEDIACH.
Swoją wiedzę zaczerpnęłam ze spotkań z psychologami, pedagogami, nauczycielami i rodzicami z całej Polski. To oni opowiadali mi o przypadkach zachowań agresywnych i przemocowych, z którymi osobiście się zetknęli. Te historie stały się scenariuszami zajęć warsztatowych, podczas których dorośli odkrywali własne ograniczenia i zaczynali dostrzegać, jakie trudności mają nie tylko w kontakcie ze swoimi uczniami, podopiecznymi, dziećmi, ale i z innymi ludźmi, właśnie z powodu ich własnych zachowań agresywnych.
Dużo miejsca chcę poświęcić tym właśnie dorosłym, którzy nie tylko modelują zachowania agresywne, ale także swoim postępowaniem wzmacniają agresję i przemoc u dzieci i młodzieży. Często nieintencyjnie, często z bezradności, ale i z braku umiejętności. Każdy, kto chce się przyjrzeć zachowaniom innych ludzi, krytykować je, oceniać, powinien mieć również odwagę przyjrzenia się kim jest sam. Jakie zachowania sam stosuje wobec innych?
Czy jest bierny, manipulacyjny, agresywny, czy asertywny, dlaczego postępuje tak a nie inaczej?
Zachowanie agresywne trudno zmienić, ponieważ:
• myśli i zachowania agresywne są „przeuczone”, „zautomatyzowane”,
• agresja jest skuteczna,
• agresja jest wspierana przez ważne w życiu młodego człowieka osoby.
Pierwsza akademia agresji – rodzina
Poza modelowaniem zachowań agresywnych przez dorosłych – rodziców i opiekunów, warto też przyjrzeć się stylom wychowawczym, postawom rodzicielskim sprzyjającym krzywdzeniu dziecka, które mogą się przyczynić do rozwoju nieprawidłowej osobowości. Z jednej strony przemoc fizyczna i psychiczna, z drugiej strony brak konsekwencji i uległość.
Innymi zachowaniami, które nie sprzyjają optymalnemu rozwojowi osobowości są na przykład:
• częste i niejasne polecenia,
• nieokazywanie ciepła,
• surowy, niedbały nadzór zachowań dziecka,
• paplanie,
• zrzędzenie,
• błaganie,
• krzyki,
• nieadekwatność, która wynika często wyłącznie z naszego nastroju, a nie z powodu określonych zachowań dziecka. Z jednej strony pozwalamy dziecku „wejść na głowę”, bo mamy dobry humor, z drugiej – wybuchamy z powodu błahostki.
Nie zapominajmy, że nieprawidłowemu rozwojowi osobowości dziecka sprzyja nadopiekuńcza postawa rodzicielska, która w życiu dorosłym utrudnia mu, a czasem wręcz uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie.
Skutki niezadowalającej opieki rodzicielskiej mogą doprowadzić do pojawienia się wczesnej agresji. U małego dziecka wcześniej czy później może ona spotkać się ze społeczną reakcją w postaci izolacji lub przeciwnie – z agresją ze strony rówieśników, którzy przypiszą młodemu człowiekowi wrogie intencje i będą z nim walczyć. Ani samotność, ani ciągła walka nie są dobrym sposobem na życie.
Każdy szuka grupy, w której będzie się czuł bezpiecznie. Młody agresywny człowiek także. Często miejscem, gdzie znajduje akcep...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
