John Watson, amerykański psycholog, twórca behawioryzmu, wierząc w możliwości wywierania wpływu na dzieci i kształtowania ich postaw, powiedział kiedyś: Dajcie mi dziecko spłodzone przez dowolną parę rodziców i dajcie mi pełną kontrolę nad środowiskiem, w jakim będzie ono wzrastać – a sprawię, że wyrośnie na wybitnego uczonego, artystę, politycznego przywódcę lub też gdy zechcę – zostanie pospolitym przestępcą.
Czy możemy dowolnie kształtować małego człowieka, jeżeli tak, to w jakim stopniu, w jaki sposób? Jak możemy wpływać na rozwój emocjonalny, poznawczy i społeczny dziecka? W jaki sposób otoczenie wpływa na rozwój zdolności umysłowych dziecka?
Zanim odpowiemy na pytanie: czy i jak możemy stymulować rozwój dziecięcych zdolności umysłowych zastanówmy się, jaką „dietę umysłową” preferuje samo dziecko, co mu szczególnie służy, od czego dziecięcy umysł „rośnie”. Przypatrzmy się codziennym, naturalnym sytuacjom, w których biorą udział rodzice i osoby z najbliższego otoczenia dziecka.
Mały Odkrywca, czyli jak widział dziecko Jean Piaget Piaget zafascynowany był dziecięcym sposobem odkrywania świata, przyrównywał determinację i zaangażowanie dziecka do pracy uczonego. Według niego dziecko stosuje skrupulatnie i konsekwentnie metody, dzięki którym poznaje zasady funkcjonowania świata i zdobywa wiedzę jak zaangażowany naukowiec. Uważał, że nie należy w żaden sposób stymulować dziecięcego rozwoju poznawczego, ponieważ jest on wynikiem dynamicznej interakcji, wzajemnego oddziaływania dziecka i otoczenia.
Dziecko samo poszukuje wiedzy, doświadczeń, możliwości dających okazję do rozwoju poznawczego. Gdy następuje stan nierównowagi poznawczej, czyli zaburzona zostaje dotychczasowa wiedza, dziecko zaczyna szukać wyjaśnień czy rozwiązań. Dlatego, zdaniem Piageta, nie można stymulować dziecka, ale należy stwarzać mu okazje, aby zetknęło się z czymś, co wprowadzi je w stan nierównowagi poznawczej.
Rzeczy nie są takie, jakie się wydawały
Dla dzieci w okresie myślenia przedoperacyjnego (do 7. roku życia) i w okresie operacji konkretnych (do 11. r.ż.) świat przedmiotów i zjawisk fizycznych jest pełen tajemnic i niespodzianek. Wtedy bogate w bodźce środowisko (ale nie przeciążające bodźcami) jest bardzo inspirujące i stymuluje rozwój poznawczy (rozumienie, rozumowanie, zapamiętywanie, rozwiązywanie problemów, uczenie się, tworzenie pojęć).
Na przykład przedszkolak, który dowie się z czytanych przez rodziców książek o żyjących w dawnych czasach dinozaurach, może postanowić, że sam znajdzie jajo dinozaura i wychowa takiego gada. Gdy natrafia na duży, okrągły kamień, uznaje, że jest to poszukiwane jajo. Oznajmia rodzicom, że będzie je nagrzewać lampką, żeby wykluł się z niego dinozaur. Rodzice nie powinni spieszyć się z wyprowadzaniem dziecka z błędu; lepiej z zainteresowaniem śledzić dalsze postępowanie syna.
Chłopiec po kilku dniach „inkubowania” kamienia sam uzna, że nie jest to jajo dinozaura (gdyby było, to wyklułby się gad) i zacznie szukać od nowa prawdziwego. W ten właśnie sposób dziecko samo weryfikuje swoją wiedzę na temat otaczającego świata, a dzięki temu jego procesy poznawcze stają się coraz bardziej wyrafinowane.
Pożywienie dla dziecięcego umysłu
W dziecięcym świecie zdarza się wiele sytuacji zakłócających równowagę poznawczą. Według Piageta rozbieżność czy zakłócenie, pojawiające się wraz z nową informacją, uaktywnia procesy asymilujące tę nowość do już istniejących struktur poznawczych (wzbogacając je tym samym). Tworzona jest nowa jakość, nowa struktura psychiczna mogąca pomieścić nowe treści.
Nagrodą dla dziecka jest osiągnięcie stanu równowagi poznawczej na wyższym niż do tej pory poziomie. Tę zasadę dobrze wykorzystują gry (planszowe, towarzyskie lub ich odpowiedniki), konfrontując dziecko z sytuacją, gdy musi ono rozpoznać nową informację, zasymilować ją lub akomodować. Starsze dzieci również odczuwają przyjemność z opanowywania stanu nierównowagi poznawczej, na przykład gdy grają w „Perfekcyjne Sudoku”, „Niezwykłe Kakuro” czy „Prawdziwy Mahjong” z serii Gry Świata.
Ukryty sens – poszukiwania
Starsze dzieci interesują się coraz bardziej światem idei, ludzkich myśli, abstrakcyjnych pojęć. 11. rok życia stanowi przełom w dziec...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
