Badania pokazują, że około 5 proc. dzieci co roku doświadcza w szkołach bullyingu. O sytuacji przemocy rówieśniczej możemy mówić wtedy, gdy współwystępuje ze sobą siedem elementów (Rugby 2000):
1. Chęć skrzywdzenia kogoś – która pojawia się, zanim dojdzie do przemocy. Uczucie to nie jest nikomu obce, jednak zazwyczaj potrafimy je tłumić lub wyrażać w nieszkodliwy sposób, np. przeciw wymyślonym postaciom. Niestety, nie wszyscy mają tę umiejętność.
2. Początkowa chęć wyrażana jest w działaniu – i może przybierać różną formę: bezpośrednich zachowań fizycznych (bicia, kopania, opluwania itp.), słownych (wyzywania, ośmieszania, grożenia itp.) i pośrednich przejawów przemocy, polegających na namawianiu innych osób do fizycznych lub słownych ataków na ofiary, rozpowszechniania plotek lub rozmyślnego wykluczania z grupy.
3. Ktoś przeżywa ból – nie można uznać, że mamy do czynienia z sytuacją przemocy rówieśniczej, jeśli nie zwrócimy się w stronę ofiary. To, czy dane zachowanie uznamy za przemoc, zależy od osoby, wobec której jest ona stosowana. Jej ocena i odczuwany ból pozwolą nam określić, czy mamy do czynienia z sytuacją przemocy.
4. Stosowana jest przez silniejszych wobec słabszych – jeden z ważnych czynników powodujących, że przemoc jest możliwa, stanowi nierówność sił fizycznych lub psychicznych pomiędzy ofiarą i agresorem. Różnica ta staje się jeszcze większa, gdy naprzeciw jednostki (ofiary) stanie grupa, której celem jest dokuczanie i nękanie innych.
5. Jest nieusprawiedliwiona – stosujący przemoc uczniowie, pytani o przyczyny takiego zachowania, mają często trudności z racjonalnym wyjaśnieniem. Posługują się wtedy zdaniami w rodzaju: „On/ona do nas nie pasuje”, „On/ona zasłużyła sobie na to” itp. Fakt, że ktoś ma inny kolor włosów, jąka się, jest chudy, gruby, dobrze się uczy, nie lubi tego, co inni itd., nie może być jednak usprawiedliwieniem dla dokuczania czy bicia.
6. Jest cykliczna – może zawierać pojedyncze zdarzenia, jednak dla przemocy rówieśniczej charakterystyczna jest powtarzalność sytuacji. Prowadzi to często do utrwalenia i sztywności ról: dziecko będące agresorem powtarza swoje zachowania wobec tej samej ofiary przez długi czas.
7. Zachowania te sprawiają sprawcom widoczną przyjemność – posłuszeństwo i uległość ofiar to podstawowe elementy, dla których stosowana jest przemoc; przynoszą one rozładowanie napięcia i satysfakcję.
Jak rozpoznać, co się dzieje
Rozpoznanie sytuacji przemocy rówieśniczej w szkole przynaj-mniej z kilku powodów nie jest prostym zadaniem. Po pierwsze, sytuacje przemocy są cykliczne i trwają
przez długi czas. Obserwując te zachowania, koncentrujemy się często na poszczególnych zdarzeniach, najczęściej tych ostatnich, nie dostrzegając ich powtarzalności w długiej perspektywie czasowej. Sytuacja jeszcze bardziej się komplikuje, gdy ofierze dokucza nie jeden uczeń, a cała grupa. Sprawcy zmieniają się każdego dnia. Na pierwszy rzut oka można więc dostrzec pojedyncze zachowania różnych osób, natomiast przy bliższym oglądzie staje się jasne, że to cała grupa dręczy jednego lub dwóch uczniów.
Rozpoznawanie przemocy w szkole jest trudne także z uwagi na subtelność tego rodzaju zachowań. Zdarza się, że nauczyciel interweniuje dopiero wtedy, gdy pojawią się zachowania zagrażające fizycznemu bezpieczeństwu uczniów. Natomiast wyśmiewanie lub przezywanie ofiary – bardzo dla niej bolesne – zwykle pozostaje niezauważone. Szczególnie trudną do wychwycenia i perfidną formą przemocy jest rozmyślne wykluczanie z grupy. Mamy z nią do czynienia wtedy, gdy grupa uczniów celowo nie odzywa się do ofiary, zachowuje się tak, jakby go/jej nie było. W zasadzie agresorzy „nic nie robią”, jednak takie zachowanie przynosi ofiarom wiele cierpienia.
Jednoznaczne stwierdzenie, że mamy w klasie do czynienia z przemocą rówieśniczą, wymaga często dobrej komunikacji pomiędzy nauczycielami, zwłaszcza w starszych klasach szkoły podstawowej i w gimnazjum. Sytuacje przemocy mogą się zdarzać w różnych miejscach i w różnym czasie, co często nie pozwala jednemu nauczycielowi na rozpoznanie całego zjawiska. Aby było to możliwe, konieczne jest zbieranie informacji od innych pracowników szkoły.
Ofiary często nie chcą powiedzieć o tym, co się dzieje, w obawie, że reakcja nauczycieli (lub rodziców) pogorszy ich sytuację. Pojawia się lęk przed odwetem agresorów.
Reagowanie na sytuacje przemocy
Istnieje kilka różnych sposobów interwencji. Przyglądając się działaniom szkół w sytuacjach, w których dochodzi do przemocy, można dostrzec trzy zasadnicze sposoby reagowania (Rugby 2000).
Pierwszy określa się mianem podejścia moralistycznego. Opiera się ono na przekon...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
