Inteligentni prawie bez mózgu

Mózg i umysł Laboratorium

Naukowcy przecierają oczy ze zdumienia badając ludzi, którzy urodzili się bez jednej półkuli mózgu lub wycięto im ją, ratując życie. Teoretycznie nie powinni widzieć, mówić lub chodzić...a widzą, mówią i chodzą. I są niemal tak inteligentni, jak ludzie z całym mózgiem!To cud czy spryt szarych komórek?

Michelle ma 37 lat, mieszka z rodzicami. Nosi duże okulary i ma dobrze ścięte, krótkie włosy. Pracuje w domu przy komputerze, lubi rozwiązywać krzyżówki i świetnie sobie radzi z wszelkimi zagadkami liczbowymi. Jest szczera, inteligentna i niekiedy impulsywna. Wygląda jak przeciętna Amerykanka, choć nie ma... połowy mózgu! Mimo patologii anatomicznej dotyczącej najważniejszej dla człowieka struktury potrafi funkcjonować całkiem normalnie... Jeszcze kilkadziesiąt lat temu żaden badacz ani lekarz nie uwierzyłby w istnienie podobnego przypadku. Do dzisiaj naukowców zaskakują umiejętności ludzi, u których przez przypadek odkryto brak sporej części mózgu, bo ich życie nie różni się niczym od życia osób z kompletem szarych komórek. Wszystko za sprawą niezwykłej, odkrywanej dopiero obecnie zdolności naszego mózgu – jego plastyczności.

Uderzeni udarem
Mózg to bardzo delikatny i czuły organ. Nic dziwnego, że chroniony jest przez najtwardsze kości w naszym ciele oraz specjalne wewnętrzne mechanizmy ochronne – tzw. barierę krew-mózg, która przepuszcza z naczyń krwionośnych tylko określone substancje, np. glukozę, aminokwasy czy niektóre leki. Zaburzenie przepływu krwi stanowi dla mózgu szczególne zagrożenie. Uszkodzenia naczyń i następujące w ich wyniku niedokrwienie albo krwotoki powodują nieuchronne zniszczenia tkanki mózgowej. Neurony albo obumierają – pozbawione substancji odżywczych, albo też są „duszone”, zalewane ich nadmiarem. Udary mogą być niewielkie i niemal niezauważalne, ale mogą też doprowa[-]dzić do trwałych i rozległych uszkodzeń, skutkujących paraliżami, upśledzeniami psychicznymi, a nawet śmiercią. Wszystko za sprawą zniszczonej tkanki mózgowej. W zależności od miejsca uszkodzenia zaburzeniu mogą ulec różne funkcje. Głębokość deficytu zależy od rozległości zniszczeń oraz stopnia zlateralizowania danej funkcji, czyli umiejscowienia ośrodków za nią odpowiedzialnych w danej półkuli.

POLECAMY

Część naszych zdolności jest bowiem kontrolowana przez określone obszary zlokalizowane albo w lewej, albo w prawej półkuli. I tak na przykład ośrodki mowy u większości (95 procent) ludzi praworęcznych zlokalizowane są w lewej półkuli mózgu. Jeśli więc udar dotknie tej strony organu, będzie można zaobserwować u poszkodowanych trudności w generowaniu i rozumienia mowy lub nawet całkowitą utratę tych zdolności. Równocześnie deficytom werbalnym może towarzyszyć paraliż prawej strony ciała, ponieważ lewa półkula zawiaduje ruchami i odczuciami prawej strony ciała. W prawej półkuli umiejscowione są za to m.in. ośrodki zdolności przestrzennych, jeśli więc udar wystąpi właśnie tam, to osoba może mieć problemy np. ze stwierdzeniem, gdzie się aktualnie znajduje albo z wyobrażeniem sobie drogi powrotnej do domu. Co ciekawe, mózgi mężczyzn (zwłaszcza praworęcznych) cechuje większa w porównaniu do mózgów kobiecych asymetria części struktur, zwłaszcza tych związanych z mową; obszary te są znacznie większe w męskiej półkuli lewej niż ich odpowiedniki po stronie prawej.

Przypadki rekonwalescencji, a nawet pełnego powrotu do zdrowia po udarze nie są wcale rzadkością. Wiemy coraz więcej o specyfice funkcjonowania neuronów oraz lokalizacji ośrodków różnych funkcji w mózgu i jeśli tylko osoba dotknięta udarem otrzyma szybką i fachową pomoc – rokowania będą bardzo dobre. Czy to znaczy, że zniszczone ośrodki mogą w jakiś sposób odzyskać sprawność? Nie mogą. Obumarłych neuronów nie można odratować – ulegają one rozkładowi i są zastępowane przez komórki glejowe, które stanowią rodzaj mózgowej zaprawy wapiennej.

Utracona funkcja może jednak powrócić na różne sposoby. Mogą ją podjąć neurony-niedobitki, czyli zachowane części uszkodzonego ośrodka, poprzez rozwinięcie nowych przedłużeń (dendrytów) i zorganizowanie nowych synaps. Może też się zdarzyć tak, że daną funkcję przejmą sąsiadujące ośrodki lub ośrodki, które realizowały podobne zadania. Na tym właśnie polega plastyczność mózgu, niezwykła zdolno...

Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.



 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI