Obecnie nie ma na świecie państw wolnych od obciążeń podatkowych. Tu i ówdzie można znaleźć raje podatkowe, w których obciążenia są o wiele niższe niż zwykle, ale i w nich trzeba dzielić się z fiskusem. Żyjemy pod dyktatem podatków. Każdy, kto zarabia, musi oddawać część swoich dochodów państwu. Ale reżim podatkowy, tak jak każdy inny, podlega ocenie. I właśnie naszymi subiektywnymi ocenami dotyczącymi systemów podatkowych zajmują się psychologowie. Badają, co w prawie podatkowym ludzie faktycznie odczuwają jako słuszne i sprawiedliwe. Bo jak twierdzą Stephen Lea, Roger Tarpy i Paul Webley, „podatki są sprawiedliwe wtedy i tylko wtedy, gdy są postrzegane jako sprawiedliwe”.
Wszyscy płacą za dużo
Sondaże na temat sprawiedliwości systemu podatkowego przeprowadzano w wielu krajach. Zawsze oceniano go jako niesprawiedliwy. Na przykład w badaniach, które Miriam Dornstein przeprowadziła w Izraelu w roku 1987, aż 83 proc. osób stwierdziło, że podatki są niewłaściwie rozłożone. Co do tego, które grupy płacą za niskie podatki, badani byli bardziej zgodni niż w kwestii grup nadmiernie obciążonych. Ponadto niezależnie od statusu społeczno-ekonomicznego i rodzaju zatrudnienia postrzegali własną grupę jako szczególnie nękaną przez fiskus. Podobne prawidłowości zaobserwowano w 1957 roku w Stanach Zjednoczonych. Aż 61 proc. Amerykanów stwierdziło, że płacą państwu za dużo. Dwadzieścia lat później liczba osób podzielających tę opinię wzrosła do 72 proc. W kolejnych sondażach 70 proc. respondentów uznawało, że płacą zbyt wysokie podatki w porównaniu z innymi osobami, mającymi wyższe bądź niższe dochody, a 60 proc. – że oddają fiskusowi więcej niż ci, którzy zarabiają podobnie. Przekonania te utrzymały się mimo przeprowadzonej pod koniec lat 80. głębokiej reformy systemu podatkowego.
A jak sprawiedliwość systemu podatkowego oceniają Polacy? Odpowiedź na to pytanie przyniosły badania przeprowadzone w latach 2004–2005 na reprezentatywnej próbie dorosłych Polaków, mieszkańców Białegostoku, w ramach projektu finansowanego ze środków Komitetu Badań Naukowych. Wzięło w nich udział 403 respondentów.
Polacy prawie zadowoleni
Wynik badania, przynajmniej w części, był zaskakujący (rycina 1). Otóż większość respondentów uważała, że ludzi o porównywalnych dochodach fiskus traktu...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
