Jedną z najważniejszych funkcji rodziny jest wychowywanie i kształtowanie osobowości dziecka. Jeżeli rodzina nie zaspokaja potrzeb dziecka, a tym samym uniemożliwia mu prawidłowy rozwój i wypełnianie społecznych ról, w tym m.in. roli ucznia, to możemy mówić o rodzinie dysfunkcyjnej. Warto poznać specyfikę funkcjonowania i trudności, jakie przeżywają dzieci z rodzin dysfunkcyjnych oraz sposoby wsparcia i pomocy, których może im udzielić szkoła.
Aby rozwój dziecka przebiegał prawidłowo, muszą być zaspokojone jego podstawowe potrzeby: bezpieczeństwa emocjonalnego, akceptacji i miłości, afiliacji i kontaktów społecznych, uznania i szacunku oraz samorealizacji. Dwie pierwsze wymienione oraz potrzeby fizjologiczne są w ogromnym stopniu zależne od rodziny i jej wydolności w obszarze ekonomicznym, społecznym i emocjonalnym.
Moja wieloletnia praktyka terapeutyczna pokazuje, że są dwa typy rodzin, których funkcjonowanie generuje różnorodne nieprawidłowe zachowania dzieci w szkole. Rodziny pierwszego typu mają przede wszystkim problemy emocjonalno-relacyjne. Istnieją tam słabe lub zaburzone więzi emocjonalne, w życie rodziny na stałe wpisane są jawne lub ukryte konflikty, rodzice nie są wystarczająco zainteresowani dzieckiem lub/i nie mają dla niego czasu, walczą ze sobą, podważają wzajemnie swój autorytet, nie mają wspólnego stylu wychowawczego, nie stanowią dla dziecka prawidłowego wzorca do naśladowania. Wszystkie te elementy rzadko występują łącznie, ale nawet występowanie niektórych z nich może zaburzać funkcjonowanie dziecka, co przekłada się na jego nieadekwatne i nieprzystające do szkolnych norm i reguł zachowania oraz często (choć nie zawsze) trudności w nauce.
W rodzinach drugiego typu zasadniczym problemem jest trudna albo bardzo zła sytuacja społeczno-ekonomiczna. Rodziny takie określane są często jako niewydolne, zmarginalizowane, wykluczone społecznie, patologiczne lub wielostronnie dysfunkcyjne. Bieda lub ubóstwo, niski poziom wykształcenia rodziców, bezrobocie lub stałe trudności ze znalezieniem pracy, nałogi, dziedziczone nieprawidłowe wzorce funkcjonowania społecznego, przemoc, agresja, trudne warunki mieszkaniowe lub bezdomność, brak lub niepełne wypełnianie ról rodzicielskich – to problemy, które niekorzystnie wpływają na dzieci.
Oba typy rodzin generują trudne dla otoczenia zachowania dzieci, odbijające się na ich funkcjonowaniu szkolnym. Różnica polega na tym, że problemy dzieci z rodzin o nieprawidłowych wzorcach emocjonalnych sprowadzają się najczęściej do trudności o charakterze emocjonalnym, jak: lęk, agresja, niepewność siebie, nadmierna koncentracja na sobie, przekraczanie granic itp. Natomiast problemy dzieci z rodzin drugiego typu są w znacznej części też problemami o charakterze społecznym: trudności w nawiązaniu kontaktu z rodziną dziecka, trudności dziecka w relacjach społecznych spowodowane odróżnianiem się od rówieśników zachowaniem czy wyglądem, niewywiązywanie się z roli ucznia itp.
Tak więc i postępowanie nauczycieli wobec dzieci z obu grup powinno być nieco odmienne, co w praktyce przekłada się na stawianie sobie innych celów w pracy z dzieckiem oraz uzupełnianie oddziaływań wobec rodzin z drugiej grupy o takie, które przeciwdziałają narastaniu problemów społecznych.
Uczniowie z trudnościami emocjonalnymi
Nie ma stałych wzorców, które wskazują, że określone problemy rodzinne generują określone trudne emocjonalne reakcje i zachowania dzieci na terenie szkoły. Zależy to m.in. od temperamentu dziecka, jego pozycji wśród rówieśników, doświadczeń w poprzednich instytucjach, poziomu intelektualnego, postawy wobec szkoły oraz określonych nauczycieli, strategii postępowania osób dorosłych z dzieckiem itp. Wiadomo natomiast, że u dzieci trudne i nieadekwatne zachowania są formą wyrażania emocjonalnych problemów i że mają kilka cech charakterystycznych:
• powtarzalność, mimo braku odczuwanych korzyści,
• nieadekwatność do sytuacji,
• sztywność, niezmienność,
• obecność silnych emocji (lub rzadziej „zamrożenie” emocjonalne).
Najczęściej obserwowanymi objawami u dzieci z trudnościami emocjonalnymi są z jednej strony: nadmierna lękowość, trudności w kontaktach społecznych z rówieśnikami, nieśmiałość, niezabieranie głosu na forum klasy, praca na lekcjach poniżej swoich możliwości, zaś z drugiej strony: agresja, trudności w powstrzymywaniu emocji, nieprzestrzeganie reguł i norm obowiązujących na terenie szkoły czy klasy, napastliwość czy błaznowanie, walka o uwagę.
Szkoła nie rozwiąże problemów emocjonalnych dzieci, zwłaszcza gdy ich źródłem są problemy rodzinne. Jednak może stać się miejscem, w którym dziecko będzie mogło chociaż częściowo rozładować napięcie odczuwane w domu, nauczyć się kompetencji społecznych, które pomogą mu w przyszłym życiu i skompensować niektóre niezaspokojone w domu potrzeby. Aby było to możliwe, niezbędne wydają się czynniki przedstawione poniżej:
Zainteresowanie wychowawców przyczynami odbiegających od normy zachowań uczniów.
Ab...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
