Wyniki badań zrealizowanych w ramach projektu „Rozpoznawanie i wspomaganie rozwoju uzdolnień do uczenia się matematyki u starszych przedszkolaków i małych uczniów” (projekt R17006 03, finansowany przez Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego i Nauki) pokazują, że więcej niż połowa dzieci rozpoczynających naukę w szkole wykazuje się uzdolnieniami matematycznymi. Przypomnijmy krótko procedury i metody tych badań (szerzej można o nich przeczytać w poprzednim numerze „Psychologii w Szkole”).
Na podstawie analizy tego, czego dzieci uczą się w domu, przedszkolu i szkole wytyczyliśmy 13 zakresów, w których realizowana jest edukacja matematyczna starszych przedszkolaków i młodszych uczniów. Do każdego zakresu opracowaliśmy serie zadań diagnostycznych w formie scenariuszy. Zakresy wraz ze scenariuszami nazwaliśmy pakietami. Badaliśmy poziom kompetencji dzieci w trakcie wykonywania serii zadań diagnostycznych we wszystkich zakresach działalności matematycznej. Analiza merytoryczna i statystyczna zachowań dzieci pozwoliła ocenić kompetencje każdego z nich, a także „zobaczyć” je na tle wiedzy i umiejętności rówieśników. Dzięki temu wytypowaliśmy dzieci, które charakteryzują się:
- niższymi kompetencjami; mniej wiedziały i potrafiły oraz słabiej rozumowały niż rówieśnicy;
- zróżnicowanymi kompetencjami; w jednych zakresach działalności matematycznej dysponowały wiedzą i umiejętnościami przeciętnymi w porównaniu do rówieśników, a w innych zakresach wiedziały zdecydowanie więcej. W tej grupie udało się wyróżnić dzieci uzdolnione matematycznie i dzieci wybitnie uzdolnione matematycznie.
Dzieci uzdolnione matematycznie
Wśród 2/3 starszych przedszkolaków i małych uczniów występują znaczne różnice w kompetencjach (rozumowanie, wiadomości i umiejętności matematyczne) w poszczególnych zakresach edukacji matematycznej. W jednym zakresie (pakiecie) działalności matematycznej dzieci (niezależnie od wieku) wykonywały serie zadań diagnostycznych tak jak rówieśnicy, a w innym na poziomie wysokim lub niskim. Przyczyn takiej sytuacji należy szukać w edukacji matematycznej realizowanej w domu, w przedszkolu i w szkole.
Okazało się, że dzieci bardzo mało wiedzą w zakresach: Wartość pieniędzy, kupno i sprzedaż, Mierzenie długości, Mierzenie płynów, Waga i ważenie, Pomiar czasu, natomiast dysponują zadziwiająco wysokimi kompetencjami w Orientacji przestrzennej, Liczeniu, Dodawaniu i odejmowaniu.
Aby dziecko mogło być uznane za uzdolnione matematycznie, musi się wykazać wysokimi kompetencjami w co najmniej jednym zakresie działalności matematycznej. Bo to oznacza, że:
• wie i umie więcej oraz precyzyjniej rozumuje niż rówieśnicy;
• potrafi aktualnie nabyte doświadczenia logiczne i matematyczne stosować w następnych zadaniach, przewyższając w tym rówieśników;
• wykazuje się poczuciem sensu i krytycznym rozumowaniem, dlatego łatwo dostrzega wady celowo źle skonstruowanych lub celowo źle rozwiązanych zadań;
• układa zadania matematyczne, przejawia twórczą postawę w działalności matematycznej.
Jeżeli dziecko wykazuje takie cechy umysłu w jednym zakresie działalności matematycznej, to najprawdopodobniej wykaże je i w innych zakresach. Trudno bowiem wyobrazić sobie, żeby np. Krzyś potrafił doskonale rachować i jednocześnie nie umiał liczyć czy mierzyć długości.
Nie ulega wątpliwości, że dziecko musi cokolwiek wiedzieć i umieć z matematyki, aby ułożyć zadanie, krytycznie ocenić sposób jego rozwiązania, dostrzec absurdy sytuacji zadaniowej, dążyć do zastosowania wiedzy i umiejętności w sytuacjach życiowych. Jeżeli do danego zakresu działalności matematycznej nie przywiązuje się należytej uwagi w domu, w przedszkolu i w szkole, dziecko niewiele potrafi i nie może wykazać się cechami umysłu, które świadczą o uzdolnieniach matematycznych.
Mając to na uwadze, uznałam, że o zarysowujących się uzdolnieniach matematycznych dziecka świadczą wysokie kompetencje w jednym zakresie działalności matematycznej. Z przeprowadzonych badań wynika, że około 2/3 badanych dzieci spełnia to kryterium. A to oznacza, że zdecydowana większość starszych przedszkolaków i małych uczniów jest obdarzona uzdolnieniami matematycznymi. W tej grupie są także dzieci wybitnie uzdolnione.
Dzieci wybitnie uzdolnione matematycznie
W grupie uzdolnionych są dzieci, które wykazały się wysokimi kompetencjami w 10 na 13 zakresów działalności matematycznej. Nawet w grupie badanych czterolatków było dwoje dzieci (na 41 badanych), które wykazały się wysokimi kompetencjami aż w 6 zakresach działalności matematycznej, dorównując dzieciom o wiele starszym. Jeżeli więc dzieci potrafią wykazać się takimi osiągnięciami w czwartym roku życia, zapewne jest to możliwe także w piątym, szóstym i siódmym. Założyłam więc, że jeżeli dziecko wykazuje się wysokimi kompetencjami (rozumowania, wiadomości i umiejętności) w 5 i więcej zakresach działalności matematycznej, można je uznać za wybitnie uzdolnione matematycznie. Z przeprowadzonych badań wynika, że do wybitnie uzdolnionych matematycznie dzieci zaliczyć można co piątego pięciolatka, co czwartego sześciolatka i tylko co ósmego siedmiolatka.
Czterolatki. Siedemnaścioro (na 41 badanych) wykazało się wysokimi kompetencjami (rozumowania, wiadomości i umiejętności) w jednym, a siedmioro dzieci w 2 zakresach działalności matematycznej. Nie ulega więc wątpliwości, że zarysowujące się uzdolnienia matematyczne można dostrzec u dzieci już w czwartym roku życia. W tej grupie wiekowej są też dzieci o wybitnych uzdolnieniach matematycznych: dwó...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
