Proces wychowania w szkole można porównać do drogi, którą uczniowie przebywają pod kierunkiem przewodnika – wychowawcy klasy. Charakter tej podróży zależy od tego, jak nauczyciel-wychowawca rozumie istotę i główny cel wychowania: jako przystosowanie młodych ludzi do wymagań życia społecznego (wychowanie adaptacyjne) czy wspieranie indywidualnego rozwoju każdego ucznia (wychowanie progresywistyczne). W pierwszym przypadku ta wspólna podróż będzie przypominać dobrze zorganizowaną wycieczkę z określonym celem i trasą, w drugim – wyprawę w nieznane, której kierunek może się zmieniać w zależności od aktualnych potrzeb uczestników.
Inaczej też będzie wyglądać rola wychowawcy-przewodnika. W pierwszym przypadku może być kierownikiem wycieczki, który sam planuje cel, sposób podróżowania, atrakcje, a w trakcie jej trwania czuwa nad sprawną realizacją zamierzeń, wymagając od uczestników podporządkowania (autokratyczny styl kierowania, oparty na władzy lub nadmiernej opiekuńczości). Może też – nie rezygnując ze swojego przewodnictwa – wciągnąć uczniów zarówno w proces podejmowania decyzji, jak i podzielić się z nimi odpowiedzialnością za przebieg wycieczki, przydzielając im różne role i funkcje (demokratyczny styl kierowania). Jeśli zaś uzna, że wspólna podróż to wyprawa, o której powinni decydować przede wszystkim sami uczestnicy, ograniczy się do roli trochę bardziej doświadczonego towarzysza podróży, który niczego nie chce narzucać, ale w razie potrzeby wesprze radą lub pomoże w kłopotach (liberalno-opiekuńczy styl kierowania).
Jednak w warunkach szkolnych model całkiem liberalny (progresywistyczny) nie jest możliwy, ponieważ od nauczycieli-wychowawców oczekuje się świadomych i celowych działań wychowawczych. Dlatego ważne jest, aby wychowawca klasy zastanowił się nad własnymi priorytetami w pracy z uczniami, z których będą wynikać bardziej szczegółowe cele. A to wymaga refleksji nad osobistym systemem wartości, co może ułatwić ćwiczenie zamieszczone obok.
Analiza wartości pomaga podjąć decyzję dotyczącą priorytetów w pracy wychowawczej oraz określić konkretne cele i zadania, które zwykle dotyczą trzech obszarów:
stymulowania rozwoju grupy (praca nad integracją klasy, celami i normami grupowymi, strukturą grupy itp.);
stymulowania rozwoju osobistego wychowanków, zwłaszcza w zakresie rozwijania ich kompetencji emocjonalnych, społecznych, zwiększania samoświadomości i motywowania do pracy nad sobą;
kształtowania postaw wychowanków zgodnie z przyjętym systemem wartości.
W tworzeniu własnej filozofii wychowania z pewnością pomoże poznawanie różnych koncepcji i kierunków pedagogicznych, ponieważ mogą one być źródłem inspiracji (warto zajrzeć np. do książki Bogusława Śliwerskiego Współczesne teorie i nurty wychowania).
Warto wiedzieć, kto jest kim
Dobra znajomość wychowanków pomoże nauczycielowi określić cele najlepiej służące rozwojowi uczniów i grupy oraz tak zaplanować pracę wychowawczą, aby przyniosła wymierne efekty. Trzeba pamiętać, że podopieczny musi chcieć poddać się wychowawczym wpływom i aktywnie uczestniczyć w procesie wychowania. Bez jego akceptacji żadna planowana zmiana nie będzie możliwa. Dlatego praca wychowawcza, która nie odnosi się do zainteresowań, potrzeb, doświadczeń wychowanków, z góry skazana jest na niepowodzenie.
Poznawanie wychowanków powinno odbywać się w czterech zakresach:
• rozwojowym (potrzeby i właściwości charakterystyczne dla wieku uczniów związane z etapem rozwoju poznawczego, emocjonalnego, społecznego, moralnego);
• adaptacyjnym (potrzeby związane z koniecznością podjęcia roli ucznia oraz wynikające z wymagań życia społecznego, w odniesieniu do teraźniejszości i przyszłości uczniów);
• indywidualnym (właściwości i potrzeby poszczególnych uczniów);
• grupowym (właściwości zespołu klasowego jako małej grupy społecznej).
Potrzeby rozwojowe oraz wynikające z roli ucznia są wspólne dla wszystkich wychowanków, będących w podobnym wieku. U nastolatków – poza potrzebami bezpieczeństwa, akceptacji czy uznania, niezależnymi od wieku – szczególnego znaczenia nabierają potrzeby przynależności do grupy, autonomii, niezależności i samorealizacji. Tak więc w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych priorytetem powinno być stymulowanie rozwoju grupy i rozwoju osobistego.
Z drugiej strony dorastanie i wiek młodzieńczy to nadal czas kształtowania i zmiany postaw – proces ten może się odbywać zarówno pod wpływem wychowawczych oddziaływań nauczycieli, jak i aktywności samowychowawczej uczniów. Oznacza to konieczność łączenia zadania kształtowania postaw z zadaniem stymulowania osobistego rozwoju uczniów.
Wreszcie, wspomniane już trzy podstawowe zadania wychowawcze przenikają się podczas zaspokajania potrzeb dzieci i młodzieży wynikających z roli ucznia. Aby młody człowiek dobrze funkcjonował w nowym środ...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
