Człowiek to styl – pisał Antoine de Saint-Exupéry. Lecz czym jest styl? Termin ten znamy z wielu dziedzin: literatury, malarstwa, muzyki czy mody. Należy też do pojęć psychologii różnic indywidualnych. Ogólnie biorąc, oznacza zasadę kompozycji łączącą zbiór elementów lub czynności, dzięki czemu ma on jakąś wyróżniającą go formę, widoczną w dziełach wybitnych twórców i świadczącą o ich niepowtarzalnym stylu.
Pokaż mi swój stilus
Termin styl wywodzi się z łacińskiego stilus, oznaczającego rodzaj rylca, którym pisano na glinianych lub woskowanych tabliczkach. Podobno w Rzymie znane było powiedzenie: pokaż mi swój stilus, a powiem ci, kim jesteś. Jeden koniec rylca – zaostrzony – służył do pisania, drugi – zaokrąglony – do korygowania błędów. Nasze style poznania i działania też mają widoczną dominantę i mniej widoczne kompensacje, czyli ukryte, nieświadome tendencje.
Style poznawcze obejmują różnice indywidualne w sposobach przetwarzania informacji na różnych poziomach systemu poznawczego. W metaforycznym sensie są to różne drogi czy sposoby prowadzące do rezultatów końcowych. Wyrażają się różnym tempem pracy i poziomem sprawności, a także innymi błędami. Wyznaczone są przez różnice w organizacji procesów neuronalnych.
Style determinują różnice w naszych preferencjach i awersjach poznawczych, sposobach uczenia się, myślenia, działania, komunikowania się, formułowania ocen, szacowania ryzyka i podejmowania decyzji. W badaniu stylów najczęściej koncentrowano się na dominujących preferencjach, pomijając problem różnic w zakresie awersji. Awersje trudniej jest badać, ponieważ dość często są skrywane. Ktoś, kto nie lubi poezji i wyrafinowanych metafor, może sobie nie zdawać sprawy, że wynika to z jego nastawienia na konkretność i percepcyjną namacalność. A osoba ukierunkowana na działania zapewne nie znosi rozważań teoretycznych, uważa je za stratę czasu.
Zależni od pola
Jednym z podstawowych stylów poznawczych jest zależność versus niezależność od pola percepcyjnego. Został on odkryty i opisany przez Hermana Witkina, pioniera w tej dziedzinie badań, który połączył ogólne prawa psychologii postaci z różnicami indywidualnymi w przebiegu percepcji i skonstruował test figur zamaskowanych w tle. Osoba badana przez krótki czas zapoznaje się z prostym wzorcem, a następnie szuka go w złożonym polu percepcyjnym. Niektórzy potrafią go znaleźć szybko, inni – zależni od pola – mają trudności ze wskazaniem figur ukrytych w tle. Wykonanie tego stosunkowo prostego zadania zależy od interakcji kilku mechanizmów neuronalnych, które tworzą złożony system, obejmujący: procesy przeszukiwania pola percepcyjnego, giętkość bądź sztywność procesów uwagi, kodowanie i interferencję między różnymi kodami, kontrolę przebiegu percepcji oraz dostęp do pamięci trwałej.
Wynik w teście Witkina wskazuje na ogólniejszy styl poznawczego przetwarzania, wyrażający się zależnością vs niezależnością od pola informacji. Jeden jego biegun oznacza poznawczą bierność, sztywność i trudność oderwania się od błędnie dostrzeżonego wzorca. U takich osób mechanizm przełączania się z figury na tło nie działa sprawnie. Podstawą neuronalną tej sztywności poznawczej jest trudność w integrowaniu procesów sekwencyjnych, pozwalających na...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
