Posługujemy się przy tym regułami podobnymi do tych, którymi posługuje się nauka, choćby regułą współwystępowania. Na przykład zastanawiamy się, jaka jest recepta na szczęśliwe małżeństwo. Przyglądamy się znajomym, którzy wydają się szczęśliwą parą, i stwierdzamy, że często ze sobą tańczą. Stąd krok do teorii, że wspólny taniec zapewnia szczęście małżeńskie.
Naiwny badacz buduje jednak swoje teorie tendencyjnie. Ta dowolność w przyjmowaniu poglądów na temat rzeczywistości jest nieocenioną informacją dla psychologa. Przykładem może być zjawisko projekcji. Jeśli ktoś przypisuje innym wrogość, zapewne sam prezentuje taką postawę. Czasami widzimy u innych to, czego u siebie nie akceptujemy. Zyskujemy dzięki temu dobre samopoczucie. A psycholog otrzymuje informacje o uczuciach, do których nie chcemy się przyznać albo nie jesteśmy ich świadomi. W dobrym nastroju oceniamy innych przychylniej. Jesteśmy w stanie bezkrytycznie im zaufać. Gdy bywamy przygnębieni, koncentrujemy się przede wszystkim na tym, czy inni nas akceptują. Zakładamy, że są nam niechętni i nie dbają o nas. Obraz innych jest często wyrazem naszych emocji, pragnień i frustracji.
Niektórzy z nas posiadają ustalone poglądy na naturę ludzi i rzeczywistości. Przyjmując, że ludzie są dobrzy lub źli, leniwi lub pracowici, możemy wydać opinię na temat nowo poznanej osoby i przewidzieć jej zachowania. Możemy też planować strategię postępowania z nią. Dzięki temu zyskujemy większą pewność w kontaktach z ludźmi. Potrzeba takiej wiedzy na temat ludzi jest tym większa, im bardziej się tych kontaktów obawiamy.
Przykładem takich potocznych teorii są przesądy. Mówią one o tym, co zapowiada nieszczęście i jak mu zapobiec. Wierząc, że czarny kot zwiastuje nieszczęście, mamy poczucie, że znamy moment, w którym może ono nadejść. Tego typu przesądom towarzyszą inne – opisujące strategie przeciwdziałania złu. Silne przywiązanie do przesądów wskazuje, że ich „posiadacz” przeżywa wiele obaw i poszukuje iluzorycznych sposobów na zyskanie spokoju i poczucia wpływu na bieg rzeczy. Z kolei osoby nieprzywiązujące się zbytnio do pewników o naturze ludzi i świata, zdają się mieć poczucie, że w różnych sytuacjach poradzą sobie i osiągną zamierzone cele.
Różna jest treść potocznych teorii o naturze ludzkiej. Bywa, że widzimy w świecie więcej zła niż dobra, spostrzegamy ludzi jako uczciwych, lub raczej nieuczciwych. Czasem uogólniamy tak swoje doświadczenia. Na przykład ofiara niewierności małżeńskiej może dojść do wniosku, że nawet najbliższym nie można ufać i wszyscy ludzie są z natury nieuczciwi.
W wielu przypadkach taki kategoryczny pogląd odsłania głębsze treści naszej...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
