Młody człowiek leży zadowolony z siebie w cieniu drzewa. W pewnej chwili przechodzi obok niego starszy mężczyzna i zdziwiony pyta go: „Dlaczego nie pracujesz, tylko bezczynnie leżysz pod drzewem?”. Młody mężczyzna odpowiada pytaniem: „A co dobrego można znaleźć w pracy?”. Starszy podaje dobre strony pracy: można zarabiać pieniądze, nauczyć się czegoś nowego, sprawdzić swoje możliwości. Na to młody powtarza: „A co w tym takiego dobrego?”. Starszy próbuje tłumaczyć dalej, a młody ciągle powtarza swoje: „A co w tym takiego dobrego?”. W końcu starszy, już zirytowany, odpowiada: „Dzięki swoim osiągnięciom będę się mógł kiedyś położyć pod drzewem i być z siebie zadowolony”. „Ale to jest właśnie to, czego ja doświadczam w tej chwili, leżąc pod tym drzewem”.
Przytoczona anegdota pochodzi z artykułu Juliusa Kuhla i jego współpracowników, w którym badacze wykazują, że z mniejszą sprawnością w zakresie mechanizmów kontroli działania wiąże się mniejsza zgodność między jawną motywacją (świadomie formułowanymi celami) a ukrytą motywacją (własnymi potrzebami i preferencjami). W badaniu opisywanym przez Kuhla osoby o mniejszych zdolnościach w zakresie kontroli działania wykazywały jednocześnie mniejszą zgodność między jawną potrzebą osiągnięć (celami ukierunkowanymi na zdobywanie i osiąganie) a ukrytą potrzebą osiągnięć (wysoką motywacją osiągnięć).
Sabotaż woli
Kontrola działania we współczesnej psychologii dotyczy fenomenu woli, oznacza zgodność między zamiarami a podjętym działaniem. Psychologów interesuje odpowiedź na pytanie: jakie procesy psychologiczne kryją się za zdolnością do wytrwałego realizowania celów? Takie podejście do zjawiska mechanizmów kontroli działania reprezentuje Julius Kuhl, który w ramach swojej koncepcji wyróżnia orientację na stan vs na działanie. Orientacja na stan to inaczej mała sprawność w zakresie kontroli działania (słaba wola), a orientacja na działanie to duża sprawność w zakresie tej kontroli (silna wola).
Pojęcie woli do psychologii wprowadził William James. Określił dwa zasadnicze problemy związane z wolą: niezdolność do podążania za własnymi zamiarami – gdy nie możemy zrobić tego, co chcemy („sabotaż woli”) oraz konieczność robienia tego, co jest niezgodne z naszymi postanowieniami – gdy musimy robić coś, czego nie chcemy („wybuch woli”). Ten opis wyczerpuje trudności, jakie zgłaszają ludzie, kiedy konstatują: „po prostu nie mam silnej woli”. Nie mam silnej woli – nie skończę kursu językowego, nie mogę pozbyć się szkodliwych przyzwyczajeń.
Kuhl wyróżnia dwa typy problemów w zakresie kontroli działania: niedoczynność systemu inicjującego działanie oraz nadczynność tego systemu. W ramach niedoczynności systemu Kuhl mówi o „orientacji na stan” – gdy w sytuacjach niepowodzenia i przykrych doświadczeń nie potrafimy działać z powodu niekończącego się myślowego przetwarzania doznanych porażek i przeżywania nieprzyjemnych okoliczności oraz gdy w sytuacjach decyzyjnych ciągle wahamy się, zwlekamy z realizacją zamiaru. Natomiast w ramach nadczynności systemu występuje „orientacja na zmienność”, z którą wiąże się niemożność zaangażowania i porzucanie działania przed jego zakończeniem.
Oderwać się od negatywnych myśli Za sprawnością mechanizmów kontroli działania stoi umiejętność regulacji emocji. Siła woli, czyli orientacja na działanie, wiąże się ze zdolnością wzbudzania emocji pozytywnych i neutralizowania emocji negatywnych. Z kolei słaba wola, czyli orientacja na stan, łączy się z brakiem umiejętności wzbudzania emocji pozyt...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
