Temperament to jedno z najstarszych pojęć używanych do opisu zachowań człowieka. Posługiwano się nim już w starożytności. Znana jest typologia starożytnych filozofów i lekarzy – Hipokratesa i Galena. W zależności od dominujących w organizmie soków (dzisiaj powiedzielibyśmy hormonów) wyodrębnili oni cztery podstawowe temperamenty – sangwinika, choleryka, flegmatyka i melancholika. A także przypisali im skłonność do określonych chorób. Zastanawiające, że do dziś te same pojęcia służą nam do opisu różnic indywidualnych w zachowaniu.
To, co w nas stałe
Czym jest temperament, jak rozumiemy ten termin dzisiaj? Cóż, dotąd nie dopracowano się jednoznacznej definicji tego pojęcia. Można jednak wyodrębnić cechy wspólne dla tego konstruktu.
Po pierwsze, temperament jest składnikiem osobowości rozumianej jako zespół cech.
Po drugie, ujawnia się od najwcześ[-]niejszego dzieciństwa.
Po trzecie, pierwotnie jest biologicznie uwarunkowany, a różnice indywidualne w cechach temperamentu częściowo wynikają z transmisji genetycznej; można też mówić o temperamencie w odniesieniu do zwierząt.
POLECAMY
Po czwarte, jest względnie stały w porównaniu z innymi składnikami osobowości, zmiany zachodzące w cechach temperamentu na przestrzeni życia są relatywnie powolne.
Zatem osobowość jest pojęciem szerszym niż temperament, w jej skład wchodzą zjawiska psychiczne kształtowane pod wpływem szeroko rozumianego środowiska społecznego, głównie rodziny i szkoły, a także w wyniku uczenia się i życiowych doświadczeń. Na jej rozwój wpływa także temperament.
Amerykański uczony Avshalom Caspi, wybitny badacz osobowości rozwijającej się na przestrzeni życia, przedstawił model, który ilustruje miejsce i rolę temperamentu na kolejnych poziomach rozwoju osobowości. Zgodnie z nim we wczesnym dzieciństwie temperament bezpośrednio przekłada się na przystosowanie do środowiska, zaś na późniejszych etapach życia temperament ma wpływ na kształtujące się cechy osobowości, które tradycyjnie nazywano charakterem, a także na charakterystyczne dla osoby dostosowania.
Na osnowie temperamentu
W okresie niemowlęcym ujawniają się takie cechy temperamentu, jak reaktywność emocjonalna czy aktywność. Pierwsza jest tendencją do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażającą się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej. Druga zaś to tendencja do podejmowania zachowań regulujących poziom dostarczanej stymulacji. W miarę dorastania temperament wzbogaca się o dalsze cechy, jak na przykład wytrzymałość, czyli zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej.
Struktura i liczba cech temperamentu są uwarunkowane gatunkowo, co znaczy, że są podobne niezależnie od populacji, czyli kraju, języka itp. Wykazały to rozliczne badania, także prowadzone przez warszawskich psychologów. Od dzieciństwa począwszy cechy temperamentu mają bezpośredni wpływ na wczesną adaptację, której przykładem są relacje dziecka z rodzicami, opiekunami, nauczycielami czy rówieśnikami. W kolejnych fazach rozwojowych ten wpływ się rozszerza. Z kolei procesy adaptacyjne mogą mieć zwrotnie wpływ na zmiany w temperamencie. Te zmiany polegają przede wszystkim na nasileniu bądź osłabieniu określonych cech temperamentu jednostki.
Temperament wpływa bezpośrednio między innymi na kształtowanie cech osobowości, tak zwanej Wielkiej Piątki. Składają się na nią: ekstrawersja, neurotyczność, otwa...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
