Pamięć jest jedną z wielu tajemnic umysłu, do końca jeszcze niepoznaną i ciągle fascynującą naukowców. Pomaga poruszać się w świecie zewnętrznym, „naginać” go do naszych potrzeb, jest także nieodłącznym elementem naszej osobowości. Rodzaj ludzki nie jest jednak jedynym organizmem na Ziemi obdarzonym pamięcią. Uczenie się i zapamiętywanie to jedne z najważniejszych funkcji związanych z życiem każdego zwierzęcia. Nabyte umiejętności i zapamiętane informacje gwarantują przetrwanie nie tylko pojedynczych osobników, ale całych gatunków. Przy tym, jak się okazało, jest to proces na tyle uniwersalny, że badania nad mechanizmami zapamiętywania prowadzone na modelach zwierzęcych (zwłaszcza te dotyczące molekularnych podstaw zjawiska), można bez przeszkód odnieść do człowieka. Wielość modeli doświadczalnych oraz różnych gatunków zwierząt stosowanych w tych badaniach może przyprawić o zawrót głowy. Jednak prawie wszystkie są oparte na tej samej zasadzie, opracowanej jeszcze przez rosyjskiego uczonego Iwana Pawłowa, polegającej na kojarzeniu odpowiedniego bodźca z następującą po nim nagrodą lub karą.
Uniwersalny sposób zapisu
Dzięki wieloletnim badaniom wiadomo już, że – niezależnie od charakteru nowej informacji i tego, jakie zmysły ją zarejestrowały, niezależnie też od tego, w jakiej szufladce naszego mózgu zostanie umieszczony jej ostateczny zapis – sam proces zapisywania, zwany konsolidacją pamięci, przebiega w ten sam sposób. Termin „konsolidacja” odnosi się właściwie do dwóch typów procesów: konsolidacji synaptycznej (komórkowej) i konsolidacji systemowej. Pierwszy z nich, który trwa zazwyczaj kilka do kilkunastu godzin, zachodzi na poziomie komórkowym i związany jest z aktywacją wewnątrzkomórkowych mechanizmów prowadzących do wytwarzania nowych białek, modyfikujących już istniejące i tworzących nowe synapsy, czyli połączenia między komórkami mózgu. W wyniku tych przemian informacja, która na początku była wiadomością mogącą w każdej chwili ulecieć z półki z napisem „Pamięć krótkotrwała”, zostaje przeniesiona do szuflady „Pamięć długotrwała”. Nie wszystkie informacje trafiają do tej szuflady, bowiem mózg w jakiś sposób sam dokonuje selekcji i te sygnały, które nie niosą ze sobą istotnych informacji, bądź informacje potrzebne przez krótki czas, są „wymazywane” i nigdy nie przechodzą przemiany z zapisu pamięci krótkotrwałej w długotrwałą.
Konsolidacja systemowa jest procesem długotrwałym, mogącym trwać całe lata. W jego wyniku trwały zapis informacji, zwany też śladem pamięciowym czy engramem, wędruje do rejonów mózgu, w których będzie przechowywany, często do końca życia. Taki ślad pamięciowy nie jest jednak umieszczony w jednym, określonym, miejscu. Tworzy specyficzny system, w skład którego wchodzi wiele neuronów i tworzone przez nie połączenia.
Przypomnienie zmodyfikowane
W całym procesie zapisywania informacja odbywa swoistą wędrówkę po różnych obszarach mózgu. Na początku przechowywana jest przez krótki czas w płatach czołowych kory mózgowej, jako tzw. pamięć robocza czy krótkotrwała, by następnie powędrować do struktury mózgu zwanej hipokampem. Hipokamp jest bardzo ważną częścią mózgu, w nim to bowiem następuje proces przetworzenia pamięci krótkotrwałej w pamięć długotrwałą i dopiero po tej operacji ślady pamięciowe wędrują ponownie do różnych obszarów kory mózgowej, by tam zalec w przeznaczonej im „szufladce”. Chociaż sam mechanizm zapisywania informacji został w dużym stopniu poznany, to do tej pory nie wiadomo, w jaki sposób ślady pamięciowe odbywają swoją wędrówkę po różnych rejonach mózgu.
Każdą zapisaną informację możemy w odpowiedniej chwili sobie przypomnieć i wykorzystać. W końcu po to zostały w naszym mózgu zapisane. Nie każdy jednak zdaje sobie sprawę z tego, że za każdym przywołaniem śladu pamięciowego, w jakiś sposób go modyfikujemy.
Wszystko zależy od okoliczności, w jakich sięgamy po dany ślad pamięciowy, a efektem może być albo wygaszenie, czyli inaczej mówiąc zignorowanie i zakopanie na dnie szuflady danej informacji, albo wzmocnienie jej zapisu.
Oba procesy, choć różne, mają wspólny punkt początkowy: przypomnienie. I oba procesy mogą angażować – jak wykazano w badaniach laboratoryjnych – podobne mechanizmy wewnątrzkomórkowe. Dobrym przykładem na zobrazowanie wygaszania pamięci może być wprawa pewnego pana Zenka w omijaniu wielkiej dziury w jezdni na drodze do jego pracy. Pan Zenek omijał dziurę już od miesięcy i doskonale wiedział, w którym momencie należy wyhamować samochód, aby bezpiecznie ominąć przeszkodę. Tę informację miał bardzo dobrze zapisaną w swoim mózgu. Niespodziewanie którejś nocy dziura została załatana, a rano n...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
