Pochodzący z południa Kamerunu Sułtan był jednym z dziewięciu szympansów, z którymi prowadził doświadczenia młody niemiecki psycholog Wolfgang Köhler. Badania te podawane są jako przykład nielicznych eksperymentów w dziejach nauki, które nie tylko nie odbywały się kosztem zdrowia czy życia zwierząt, a wręcz dostarczały im zabawy. Pierwszy kierownik stacji badawczej Pruskiej Akademii Nauk, Eugen Teuber (1889-1958), jedynie biernie obserwował zachowania dzikich małp, przywiezionych jesienią 1912 roku na Teneryfę. Dopiero Köhler zaczął aranżować im warunki, w których musiały radzić sobie w różnych sytuacjach. Po pewnym czasie doszedł do wniosku – o zgrozo – że szympansy zachowują się niekiedy inteligentniej od jego małych dzieci.
Tajemnica Teneryfy
Plan eksperymentów z małpami był wynikiem krytycznego stosunku Köhlera do procedury przyjętej przez Edwarda Thorndike’a podczas badania szczurów czy kotów, w których tenże używał labiryntów i „skrzynek problemowych”. W takich bowiem miejscach, zdaniem Köhlera, zwierzęta rozwiązywały problemy metodą prób i błędów. Tymczasem należało stworzyć warunki, w których mogłyby rozpoznać całą sytuację. Już w pierwszych dniach obserwacji niemiecki uczony zauważył duże różnice indywidualne w zachowaniu szympansów, także w ich inteligencji. „Gwiazdą” badań został kilkuletni samiec o imieniu Sułtan, który radził sobie z większością problemów. Spośród jego wyczynów najbardziej znana jest (by użyć tu określenia Jana Dembowskiego) „epopeja z przedłużaniem kija”. Sułtan zręcznie uporał się z zadaniem, w którym należało połączyć ze sobą dwie krótkie tyczki, aby za ich pomocą przyciągnąć owoc leżący poza klatką. Zdaniem Köhlera, znalezienie rozwiązania przez małpę było wynikiem doznania przez zwierzę wglądu (insight) w całość sytuacji problemowej. Badacz zaobserwował również u szympansów naśladownictwo, np. przemijającą „modę” na barwienie futra wapnem. Obalił więc tezę Thorndike’a, że w świecie zwierząt nie ma takich zachowań.
Istnieje przypuszczenie, że niemiecki psycholog wykorzystywał swój pobyt na Teneryfie nie tylko do badań naukowych. W chwili wybuchu pierwszej wojny światowej wszyscy obywatele pruscy znajdujący się na Wyspach Kanaryjskich musieli tam pozostać, ponieważ odpłynięcie uniemożliwiały operujące w tych rejonach okręty brytyjskie. Köhler wszedł w bliski kontakt z konsulem niemieckim i, korzystając z dogodnego położenia stacji naukowej, wysyłali podobno przez nadajnik radiowy do berlińskiej centrali meldunki o ruchach Brytyjczyków w rejonie wyspy. Rewelacja ta, opublikowana w jedynej książkowej biografii Köhlera A Whisper of Espionage autorstwa Ronalda Leya, ma tyluż zwolenników, co wątpiących w nią sceptyków.
Jeden z triumwiratu
Po wojnie Köhler powrócił do kraju, a za nim przysłano szympansy, które trafiły do berlińskiego zoo. Niestety, środkowoeuropejski klimat nie posłużył im. W...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
