Małgorzata Wirecka-Zemsta: – Istnieje pogląd, że powinno się wstawać ze słońcem i nie przesiadywać po nocach, bo to niezgodne z naturalnym rytmem człowieka. Ale wiele osób nie znosi porannego wstawania i lubi uczyć się w nocy. Wolą żyć niezgodnie z naturalnym rytmem, czy też mają inny rytm?
Wanda Ciarkowska: – Rzeczywiście dawno zauważono, że niektórzy z nas lubią spać długo, często do godzin południowych, i jeśli muszą wstać wcześnie, to czują się niewyspani i mało przytomni, za to wieczorem, a nawet nocą są niezwykle aktywni i efektywnie pracują. Inni lubią wstawać rano, wtedy też dobrze się czują i najlepiej pracują, natomiast wieczorem ogarnia ich senność. Te dwa skrajne typy, potocznie nazywane rannymi ptaszkami i nocnymi markami, w psychologii określa się jako chronotypy poranne i wieczorne. Wyodrębniono je na podstawie eksperymentów zgodnie wskazujących, że dobowy przebieg procesów fizjologicznych u ludzi różni się. Wiemy na przykład, że osoby o chronotypie porannym średnio około półtorej godziny wcześniej mają najwyższą w ciągu doby temperaturę, najwyższy poziom hormonu stresu – kortyzolu, czy melatoniny – najpopularniejszego neurohormonu. Potwierdzono również eksperymentalnie, że trudniej uczą się w godzinach wieczornych, nie mówiąc już o nocnych, prowadzą uregulowany tryb życia i cechuje je większa stabilność emocjonalna. Natomiast ludzie z chronotypem wieczornym mają cechy ekstrawertywne, wyższy poziom lęku, są bardziej podatni na depresję i dobrze tolerują pracę nocną.
– Co decyduje o tym, jaki mamy chronotyp? Czy jest on czymś wrodzonym, czy też wynika z naszych nawyków?
– Wymienia się trzy czynniki, które współdecydują o typie chronotypu. Dane z badań z zakresu genetyki molekularnej i behawioralnej wskazują, że w znacznym stopniu jest on uwarunkowany genetycznie, i to przez konkretny gen. Pozostałe dwa czynniki to regularne zmiany w środowisku społecznym, tak zwane synchronizatory społeczne, i wiek. Synchronizatory społeczne, zwłaszcza godziny aktywności zawodowej, powodują, że wśród osób pracujących w godzinach porannych trudno znaleźć takie, które mają chronotyp wieczorny, za to stanowią one przeważającą większość osób podejmujących pracę wieczorną i nocną. Jeśli chodzi o wiek, to obserwuje się ciekawą prawidłowość – w okresie dojrzewania następuje wyraźne i nagłe przejście od chronotypu porannego w kierunku wieczornego, a od 25. roku życia stopniowo nasila się porannoś...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
