PŁEĆ KULTURY

Czy kultura ma płeć? I jak ową płeć rozumieć: czy jako rodzaj, a więc kulturowo określoną męskość i kobiecość? Do tego stanowiska przychyla się holenderski psycholog Geert Hofstede rozwijający psychologię międzykulturową, autor frapujących badań, które pozwalają na wyróżnienie czterech podstawowych wymiarów kulturowych. Są nimi: dystans władzy (hierarchia kontra równość), unikanie niepewności (sztywność kontra plastyczność), indywidualizm – kolektywizm (samotność kontra wspólnota) i męskość – kobiecość (twardy, wytrzymały kontra czuły, delikatny). Inni badacze dodali później jeszcze jeden wymiar: długoterminowa orientacja życiowa – krótkoterminowa orientacja życiowa (oszczędność i wytrwałość kontra tradycja i wymiana świadczeń).

Hofstede przeprowadził swoje badania w 1968 i 1972 roku w zakładach koncernu IBM, w pięćdziesięciu krajach i trzech regionach świata. Zastosowany przez niego kwestionariusz zawierał twierdzenia dotyczące wartości związanych z pracą, np.: wyzwania, zarobki, kooperacja, korzyści, warunki fizyczne, wolność, bezpieczeństwo (pewność zatrudnienia), kariera, wykorzystanie umiejętności, stosunki z przełożonym, miejsce zamieszkania a praca, sposób wykorzystania czasu. Okazało się, że kobiety częściej niż mężczyźni wybierały takie określenia, jak: „pracować z ludźmi, którzy potrafią ze sobą współpracować” czy „być w dobrych kontaktach z bezpośrednim przełożonym”. Z kolei mężczyznom bliższe były stwierdzenia w rodzaju: „mieć możliwość uzyskiwania wysokich zarobków”, „mieć szansę awansu na wyższe stanowiska w miejscu pracy”. Tak więc dla panów charakterystyczne są wartości związane z osiągnięciami zawodowymi i finansowymi, natomiast dla pań cenniejsze okazały się dobre relacje międzyludzkie. Wyniki te potwierdziły tradycyjny rozdział ról płciowych: męskie nastawienie na sukces i kobiecą orientację wspólnotową.

Hofstede dokonał generalizacji i przeniósł treść ról płciowych oraz stereotypów kobiet i mężczyzn z poziomu jednostkowego i grupowego na poziom makrospołeczny: kultury i narodu. Zatem pierwszym kryterium opisu kultury męskiej i kobiecej są wartości określające męskość i kobiecość. W kulturze męskiej kultywuje się wartości instrumentalne, a więc karierę, rywalizację, mistrzostwo, asertywność i agresję, podczas gdy dla kultur kobiecych cenna jest współpraca czy, mówiąc szerzej, dbałość o jakość stosunków interpersonalnych, delikatność i umiarkowanie (a więc wartości ekspresyjne). Drugie kryterium opisu to wyrazistość rozdziału ról płciowych. W kulturze męskiej jest ona mocna: cechy i zachowania mężczyzny mają podkreślać jego męskość, a cechy i zachowania kobiety – jej kobiecość. Natomiast w kulturze kobiecej role płciowe nakładają się i wyraźne staje się docenianie – zarówno przez panie, jak i panów – dobrych stosunków międzyludzkich. Kultura kobieca oznacza zatem psychospołeczną feminizację mężczyzn, a więc ich zainteresowanie wysoką jakością stosunków interpersonalnych.

Choć podstawą wyróżnienia męskości i kobiecości kultury stały się badania nad wartościami związanymi z pracą, to wartości męskie i kobiece decydują też o ogólnych normach społecznych, regułach życia rodzinnego, szkoły, sposobu uprawiania polityki oraz ideologii. I właśnie na tej podstawie można niektórym krajom przypisać kulturową męskość (Japonia, Austria, Wenezuela, Włochy, Szwajcaria), a innym kulturową kobiecość (Szwecja, Norwegia, Holandia, Dania i Kostaryka).

Normy ogólne

W kulturze męskiej wartościami organizującymi życie społeczne są sukces materialny i rozwój. Liczą się pieniądze oraz zdobywanie dóbr (nastawienie konsumpcyjne). Od mężczyzn oczekuje się asertywności, ambicji i twardości, natomiast kobiety powinny być czułe i dbać o stosunki z innymi ludźmi. Ceni się ponadto siłę, a za piękne uznaje to, co duże i szybkie. Nieprzypadkowo bohaterami masowej wyobraźni są Rambo i Batman (obaj amerykańskiej proweniencji), a jednym z s...