Z apologetycznej biografii Iwana Pawłowa, napisanej przez Aleksego Jugowa, dowiedzieć się można, że lekturą, pod wpływem której przyszły rosyjski noblista porzucił studia w seminarium duchownym, była książka George’a H. Lewesa „Fizjologia życia codziennego”. Przystępnie napisana praca angielskiego uczonego sprowadzała działanie organizmu ludzkiego z wyżyn bytu idealnego do roli maszyny ożywianej dzięki procesom cielesnym. Nie ulega wątpliwości, że Pawłowa zafascynowały również poglądy Iwana Sieczenowa wyłożone w pracy „Odruchy mózgowe”. Książki te zachwiały przekonanie młodego studenta o konieczności badania procesów świadomych jako odpowiedzialnych za podstawowe formy czynności psychicznych. Tak oto teoretyczny program psychologii materialistycznej, lansowany w drugiej połowie XIX wieku przez Sieczenowa, zyskał praktyczne wsparcie nie tylko w eksperymentach psychologa Edwarda L. Thorndike’a, ale i w badaniach Pawłowa, który szybko przerósł swojego amerykańskiego poprzednika pod względem wagi prowadzonych prac i odkryć.
Zazwyczaj uważa się, że droga badawcza rosyjskiego uczonego prowadziła od obserwacji fizjologii trawienia do mechanizmu odruchów warunkowych, którym zajął się on dopiero w 1902 roku. Jednakże już w latach studenckich, ściślej zaś w roku 1878, Pawłow szczególnie interesował się gruczołem ślinowym, niejako wyróżniał go spośród innych gruczołów trawiennych. Badał na przykład związki między pracą trawienną tego gruczołu a podrażnieniem nerwu kulszowego i zaobserwował zaskakujące zależności. Do tych wczesnych spostrzeżeń powrócił po 25 latach. Przez resztę życia zajmował się badaniem czynności mózgu i ich zaburzeń za pomocą metody wywoływania odruchowości warunkowej.
W swoich pierwszych doświadczeniach Pawłow demonstrował tworzenie się odruchu warunkowego, jakim było wydzielanie śliny po działaniu sygnału dźwiękowego, który przedtem zawsze towarzyszył podaniu zwierzęciu pokarmu. Zjawisko to było efektem wytworzonego w mózgu czasowego połączenia między ośrodkiem odbierającym podnietę dźwiękową a „ośrodkiem pokarmowym” w korze mózgowej. Zdaniem Pawłowa analogiczny proces zachodzi w odruchach stałych (bezwarunkowych), z tym że odruchowość bezwarunkowa jest trwała, wrodzona, natomiast warunkowa jest nabywana czasowo i zanika, jeśli przestaje się wzmacniać te odruchy przez dalsze stosowanie podniety.
Drogą coraz bardziej przemyślnych eksperymentów wywoływać też można odruchy warunkowe drugiego rzędu (i dalszych) – reakcje zwierzęcia na podniety zapowiadające wystąpienie podniety, która wywoływała odruch warunkowy (np. zwierzę będzie wydzielało ślinę na sygnał świetlny uprzednio stale kojarzony z takim bodźcem dźwiękowym, który poprzedzał karmienie).
Odruchowość warunkowa ma istotne znaczenie w procesie tworzenia się w mózgu związków opartych na następstwie czasowym i zależnościach przyczynowo-skutkowych. Powiązania odruchowo-warunkowe mają niebagatelną rolę w psychologii c...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
