Opowieści, które nas tworzą

Laboratorium

W rodzinach opowiada się różne historie. Dziecko dowiaduje się, czy ważniejsze jest mieć, czy być, albo co znaczy być kobietą lub mężczyzną. Czasem mówi się o tym wprost, czasem zaś wynika to pośrednio z opowieści członków rodziny o ich własnym życiu.

Karolina Rogaska: Adam, bohater filmu „Cicha noc”, ma opowieść o ojcu, którego nie było przy nim, bo pracował za granicą. I choć syn cierpiał z tego powodu, po latach sam wyjechał do pracy w Holandii. Czy rodzinne opowieści wpływają na to, co nam się w życiu przydarza? 

POLECAMY

Anna Cierpka: Jesteśmy „zanurzeni” w rodzinnych opowieściach od samego początku bycia w rodzinie. Narracje rodzinne dostarczają nam określonej wiedzy o świecie, przez ich pryzmat postrzegamy rzeczywistość. Jak mówił psycholog Jerome Bruner: „narracja naśladuje życie, a życie naśladuje narrację”. Poprzez tworzenie historii porządkujemy swoje doświadczenie, nadajemy mu sens i organizujemy je w spójną znaczeniowo całość. Dokonujemy w jakimś sensie „aktu stworzenia”. 

Na czym on polega?

Doskonale pokazują to na przykład badania prof. Elżbiety Dryll, w których matki opowiadały o swoich dzieciach, część z nich miała dzieci, które sprawiały kłopoty wychowawcze w przedszkolu. Okazało się, że matki „grzecznych” dzieci, czyli tych, które nie stwarzały problemów, opowiadały o nich spontanicznie i prosto: jakie są, co lubią, a czego nie. Nie mówiły o nich samych pozytywnych rzeczy, ale ich opowieść była jak swobodny strumień, mniej więcej oddający chronologię życia dziecka. Natomiast matki dzieci „niegrzecznych” tworzyły narracje z tezą. Zaczynały od stwierdzenia, że mają trudne dziecko, a potem dostarczały argumentów, by to potwierdzić. 

Jeśli myślę, że mam trudne dziecko, to ono częściej takie się okazuje?

Taki schemat narracyjny sprawia, że matka mimowolnie nastawia się na dostrzeganie specyficznych zachowań dziecka, potwierdzających postawioną na wstępie tezę. Jej oczekiwania zaś wpływają na to, jak kontaktuje się z dzieckiem i na zasadzie samospełniającej się przepowiedni wywołują określone reakcje dziecka, a pośrednio wpływają na kształtowanie się cech jego charakteru. Dorastając w opowieści o trudnym potomku, dziecko włącza jej elementy do narracji o sobie – stopniowo staje się takie, jak „opowiada je” matka. I przez ten pryzmat będzie postrzegało siebie w życiu dorosłym. 

Czy to oznacza, że sposób, w jaki opowiadają o nas rodzice, wpływa na to, jakimi ludźmi się stajemy? 

W pewnej mierze tak. W rodzinach opowiada się różne historie. Dziecko dowiaduje się na przykład, czy ważniejsze jest mieć, czy być, albo co znaczy być kobietą lub mężczyzną. Słyszy opowieści określające, czy posiada zasoby, czy deficyty. Czasem mówi się o tym wprost, czasem zaś wynika to pośrednio z opowieści członków rodziny o ich własnym życiu. Kształtują się schematy, które dla dziecka stają się podstawą wiedzy na temat życia w ogóle. Narracje rodzinne dotyczą wielu kwestii, takich jak historia rodziny, ważne wydarzenia, rodzinne legendy, normy i wartości wyznawane w rodzinie, reguły porozumiewania się, a także charakterystyki poszczególnych członków rodziny. To właśnie opowieści o osobach, etykiety tożsamościowe opatrzone tytułem, stają się dla tych osób ramą budowania narracji o sobie. Narracje są uzgadniane w rodzinie, wyłaniają się podobne znaczenia. Dr Małgorzata Chądzyńska analizowała, na ile podobne są narracje poszczególnych członków rodziny. Okazało się, że sędziowie kompetentni bez większego problemu byli w stanie stwierdzić, które narracje powstały w tej samej rodzinie. Rodzinne opowieści mają wiele wspólnych elementów. Dotyczy to zarówno treści, jak i struktury formalnej narracji oraz jej fragmentów.

Dlaczego narracje różnych rodzin są odmienne. Od czego to zależy? 

Od wielu różnych czynników, na przykład od spójności rodziny. Badałam, czy rodziny różniące się pod tym względem mają też różne, specyficzne narracje. Ze względu na spójność David Olson wyróżn...

Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.



 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI