Niewdzięczna wdzięczność

Wstęp

Pewnego dnia starszy mężczyzna podszedł do urzędnika pocztowego siedzącego za biurkiem i zapytał: - Czy mógłby pan zaadresować mi tę pocztówkę? Urzędnik ochoczo spełnił prośbę i równie skwapliwie wywiązał się z następnej, która polegała na napisaniu krótkich życzeń do adresata i podpisaniu się imieniem i nazwiskiem szanownego nadawcy. Kiedy skończył, zapytał z uśmiechem: - Czy mógłbym jeszcze coś dla pana zrobić? Staruszek pomyślał i rzekł: - Tak. Proszę dodać jeszcze PS: „Wybacz charakter pisma”.

Powyższa subtelna puenta starszego pana stanowi wprowadzenie w tematykę niewdzięczności, która sama w sobie nie należy do zachowań ani przyjemnych, ani społecznie akceptowanych. Co więcej, jak wskazują wypowiedzi różnych myślicieli żyjących na przestrzeni wieków (patrz tekst obok), niewdzięczność kojarzy się na ogół jednoznacznie i negatywnie. Prawdopodobnie jest jedną z najbardziej nielubianych cech ludzkich.

Jakie są źródła niewdzięczności? Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy przyjrzeć się wnioskom płynącym z badań nad niektórymi rodzajami osobowości.
Psychologowie są zgodni co do tego, że ludzie cechujący się narcystycznym typem osobowości nie potrafią doświadczać uczucia wdzięczności, a jeśli już je przeżywają, to w znacznie niższym stopniu niż ci mniej narcystyczni. Te trudności w odczuwaniu i okazywaniu wdzięczności wydają się mieć przyczynę przede wszystkim w istocie osobowości narcystycznej – człowiek, koncentrując uwagę na wyolbrzymionym i wyidealizowanym wyobrażeniu własnego „ja”, nie jest w stanie realnie patrzeć na siebie i otaczającą go rzeczywistość.

Badacze zajmujący się tematyką narcyzmu, szczególnie Otto Kernberg, jeden z pionierów psychoanalizy, i Philip Bromberg, autor ważnych we współczesnej literaturze psychoanalitycznej esejów, podkreślają, że u osób silnie narcystycznych można mówić o tzw. niewdzięczności charakterologicznej. W aspekcie dotyczącym obrazu siebie wyraża się ona w tendencji zarówno do przeceniania własnych zdolności, jak i absolutyzowania oraz przesadnego podkreślania swoich osiągnięć. Osoba odbierająca siebie w ten sposób neguje, że jakieś dobro może pochodzić od kogoś innego, gdyż sama czuje się autorką wszelkiego dobra. Dokonując wewnętrznych atrybucji, a zatem przypisywania sobie pozytywnych efektów zaistniałych wydarzeń, zaprzecza podstawowemu warunkowi, jakiego wymaga uczucie wdzięczności, a mianowicie przypisaniu komuś innemu choć części dobra, którego skutków doświadcza.

W relacjach międzyludzkich osoby wysoce narcystyczne przejawiają zachowania „eksploatacyjne”. Theodore Millon, ekspert w dziedzinie zaburzeń osobowości, i Roger Davis, wiodący teoretyk w zakresie psychopatologii, twierdzą, że tendencje te są wynikiem ciągłego pragnienia tych osób, by być w centrum uwagi, niejednokrotnie kosztem innych. Oczekują one od środowiska różnorakich przysług, a jednocześnie nie poczuwają się do tego, by ofiarować coś w zamian. Uważają, że inni powinni zaspokajać ich potrzeby i dbać o to, aby były szczęśliwe. Jeśli nie otrzymują tego, o czym marzą, okazują swoje niezadowolenie, a gdy ktoś próbuje zwrócić uwagę na styl ich życia, czują się dotknięte. Ponieważ traktują ludzi funkcjonalnie i przedmiotowo, nie są w stanie okazać im ani wdzięczności, ani żadnej emocji, która wymagałaby spojrzenia na drugiego człowieka w całej jego pełni. Paul Wink, badający tzw. narcyzm zdrowy i patologiczny, i Charles Costello, autor wielu publikacji na temat psychoterapii, uważają, że osoby takie na zewnątrz potrafią być miłe, ujmujące i sympatyczne, ale ich zachowania mają charakter manipulacyjny i służą raczej realizacji powziętych przez nie zamiarów.

Ewidentne okazywanie niewdzięczności, według zasady czarno-białego podziału na zło i dobro, jest nieczęstym sposobem działania stosowanym przez narcystyczne typy osobowości. Nancy McWilliams, amerykańska konsultantka w terapii psychoanalitycznej, i Stanley Lependorf, wykładowca psychologii klinicznej na Princeton University, twierdzą, że w życiu codziennym ludzie o skłonnościach narcystycznych, oprócz wyraźnie d...

Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.



 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI