Magia filmu

Paulina Pająk: – „Lista Schindlera” zachwyciła widzów na całym świecie. Recenzent „The New York Times” pisał, że po projekcjach w salach kinowych pojawiały się łzy i przejmująca cisza. Potem zrywała się burza oklasków i zaraz cichła, jakby publiczność czuła, że brawa są nie na miejscu. Niezwykłą realność film zawdzięcza przede wszystkim znakomitej scenografii, za którą otrzymał Pan Oscara. Jak wspomina Pan tę chwilę?
Allan Starski: – Fantastycznie. Tej oscarowej nocy towarzyszyły wielkie emocje i – w moim przypadku naprawdę nieudawane – ogromne zaskoczenie. Wszyscy powtarzali mi, że Nagroda Akademii Filmowej to nie kwestia talentu, a umiejętnej autopromocji, kontaktów, bywania we właściwych miejscach. Nie sądziłem, że mam duże szanse.
Bardzo przeżywałem samą ceremonię. Zobaczyłem bohaterów kina, których przez wiele lat podziwiałem z daleka. Siedziałem obok wspaniałych scenografów, takich jak Dante Feretti, który współpracował z Federico Fellinim i Martinem Scorsese. I tak prawie przegapiłem ten magiczny moment, kiedy Tom Hanks wyczytał
moje imię...

Magiczny świat, bajka, sen to słowa, które powracają w Pana opowieściach o filmie. Kiedy po raz pierwszy poczuł Pan działanie tej
magii?
– To była wizyta na planie filmu „Zakazane piosenki”. Jako syn scenarzysty miałem to szczęście, że od dziecka bywałem w wytwórniach filmowych. Zapadła mi głęboko w pamięć pierwsza scena, którą zobaczyłem. Ludzie szli po szerokiej ulicy, tak realnej – z witrynami sklepów i latarniami – że nie miałem najmniejszych wątpliwości, że jest prawdziwa. Nagle w tłum wbiegli niemieccy żołnierze, którzy łapali pojedyncze osoby i wpychali je na pakę samochodu ciężarowego. Byłem przerażony.
Kiedy skończyło się ujęcie łapanki, zacząłem iść filmową ulicą. Próbowałem wejść do jednego ze sklepów, ale pod drugiej stronie drzwi znalazłem tylko rusztowania, podtrzymujące dekoracje. Po raz pierwszy zdałem sobie wtedy sprawę z iluzji, jaką tworzą dekoracje. Były tak realistyczne, a jednak nieprawdziwe.

Czy to ojciec zaraził Pana pasją kina?
– Tak, przede wszystkim poprzez swoje scenariusze. Po całym domu porozrzucane były szkice filmów – ojca, jego przyjaciół i ludzi, którzy nadsyłali je z całej Polski z prośbą o ocenę... Notabene nie wolno mi było ich czytać. Moją oficjalną lekturą była więc Trylogia Sienkiewicza, a w tajemnicy przed ojcem pochłaniałem dziesiątki scenariuszy.
Ta pasja została mi do dziś. Za pierwszym razem scenariusz czytam jak powieść. Zwracam uwagę na to, czy historia mnie wciąga, jak skonstruowana jest fabuła, czy mogę wyobrazić sobie bohaterów. Dopiero za drugim razem sięgam po scenariusz w poszukiwaniu obrazów, które oddadzą atmosferę scenografii filmu.
Głęboko wierzę, że scenariusz powinien być pasjonującą opowieścią – wtedy rokuje na dobry film. Niestety, współczesne scenariusze, zwłaszcza europejskie, często nie mają tej dramaturgii, którą tak umiejętnie budował mój ojciec i dawni scenarzyści.

Talent Pana ojca widać także w jego wspomnieniach, opublikowanych w książce Starski. Droga do Oscara. Przywołuje świat przedwojennego kina – gwiazdę Eugeniusza Bodo czy słynnych braci Lejmanów. Jeden z nich, producent ogarnięty obsesją zysku, postanowił całkowicie zrezygnować z reklam swojego kina. W ramach promocji oprowadzał po Warszawie osła z plakatem, który głosił „Ja jestem osiełek, czyli mały głupi kuń. I tylko ja nie byłem jeszcze w kinie Idylla”.
– Niestety, te niezwykłe wspomnienia poznałem bardzo późno. Ojciec spisał je właściwe pod sam koniec życia...
Myślę, że zawód filmowca to wybuchowa mieszanka. Z jednej strony mamy niezwykłe przygody, wyzwania i pasjonujące rozmowy z reżyserem. Z drugiej – rzemiosło, ciężką pracę i nieuchronne dyskusje z producentami o cięciach budżetowych.

Czym jest dla Pana scenografia?
– Dobra scenografia opiera się na poszukiwaniach. Po pierwsze, staram się odnaleźć wierne przekazy historyczne, zdjęcia i albumy, tak by odtworzyć klimat epoki. Potem szukam anegdot i nowatorskich rozwiązań. Uważam, że choć scenografia powinna być wierna historycznie, to niezbędne są elementy intrygujące, do tej pory niepokazane na ekranie.

W niedawno opublikowanej książce Scenografia zdradza Pan, w jaki sposób można zrekonstruować żaglowiec, zatrzymać wodospad czy zbudować dachy wiktoriańskiego Londynu. Czy takie wyzwania sprawiają, że podejmuje Pan pracę nad kolejnym filmem?
– To na pewno jest ta romantyczna strona mojej pracy. Ale kiedy decyduję się podjąć pracę przy jakimś filmie, kieruję się przede wszystkim dorobkiem reżysera. Scenograf to człowiek, który przekłada marzenia reżysera na język filmu. Pasjonują mnie reżyserzy z wizją. Dla nich mogę wejść w każdy okres historyczny i zbudować dekoracje, które oddadzą charakter filmu.

Bywa Pan nazywany „scenografem Wajdy”. Andrzej Wajda powiedział kiedyś, że źródłem tej niezwykle twórczej współpracy było to, iż – podobnie jak on sam – kocha Pan robić różnorodne filmy.
– Rzeczywiście, jeśli prześledzi się moją filmografię, widać wyraźnie, że przeplatają się w niej obrazy osadzone w różnych epokach i krajach. Wajda pozostanie na zawsze ojcem mojej twórczości. Kiedy zacząłem z nim pracować, był już legendą. Andrzej ma...