Moi rodzice mają trzy koty. Pierwszą kotkę przyniosłam im ze schroniska. Wybrałam ją, bo wyróżniała się energią i żywotnością. Urodziła dwa kolejne kotki, które od początku różniły się od siebie. Jeden spokojny i leniwy, drugi to ruchliwy poszukiwacz przygód. Dziś, choć są ze sobą blisko spokrewnione i wychowane w tym samym domu, każdy z nich ma inną osobowość...
Czy w przypadku zwierząt można jednak mówić o osobowości? To jedno z podstawowych pytań, jakie od ponad stu lat zadają sobie badacze umysłów zwierząt. Wszyscy miłośnicy zwierząt, a szczególnie ci, którzy posiadają kilka psów czy kotów, zgodzą się zapewne ze stwierdzeniem, że zachowanie poszczególnych osobników różni się w sposób nieprzypadkowy.
Co myślą mięczaki?
Okazuje się jednak, że znaczące różnice zachowań naukowcy zaobserwowali nie tylko u gatunków udomowionych przez człowieka, ale u wszelkich ssaków, ptaków, gadów, a nawet ryb, owadów czy głowonogów! Już Karol Darwin uważał, że istnieje pewna ciągłość ewolucyjna pomiędzy życiem umysłowym zwierząt i ludzi – umysły zwierząt działają podobnie jakościowo, a więc zachodzą w nich te same procesy, co u człowieka.
Przyjęcie Darwinowskiej teorii ewolucji na drodze doboru naturalnego spowodowało pod koniec XIX wieku rozpoczęcie badań umysłu zwierząt. Jeden z prekursorów tych badań, Wilhelm Wundt (znany głównie jako założyciel pierwszego w historii laboratorium psychologicznego) – był przekonany, że życie umysłowe zaczyna się już u pierwotniaków i występuje u wszystkich pozostałych zwierząt.
Iwan Pawłow, który jako pierwszy analizował różnice indywidualne u psów, przypisał badanym zwierzętom cztery typy układu nerwowego – słaby, silny, ruchliwy lub powolny – odpowiadające czterem ludzkim temperamentom, wyodrębnionym przez Hipokratesa i Gallena: melancholicznemu, cholerycznemu, sangwinicznemu oraz flegmatycznemu. To był milowy krok w dziedzinie badań nad osobowością zwierząt.
Dziś badacze nie mają już wątpliwości, że zwierzęta posiadają stałe style zachowania i reagowania. Mało tego, zwierzęta charakteryzują się – tak samo jak ludzie – pewnymi cechami osobowości lub temperamentu.
Temperament za osobowość
Temperament to pojęcie wiążące się z pojęciem osobowości. W badaniach nad zwierzętami, temperament traktowany jest często jako synonimiczny osobowości. Część naukowców krytykuje jednak używanie obu nazw zamiennie. Jeden z najsłynniejszych polskich badaczy osobowości, Jan Strelau, odnosi nazwę „osobowość” wyłącznie do ludzi, zaś temperament uważa za cechę charakteryzującą również zwierzęta.
Mówienie o osobowości zwierząt budzi kontrowersje dlatego, że sam termin wywodzi się od słowa „osoba”, brzmi więc co najmniej dziwnie w odniesieniu do przedstawicieli fauny. Badacze chętniej używają w odniesieniu do zwierząt określenia „temperament”, by uniknąć oskarżeń o antropomorfizację.
Najwięcej badań osobowości zwierząt przeprowadzono na psach. Dzieje się tak z kilku powodów. Po pierwsze, powszechnie hodowane psy są łatwo dostępnym obiektem badań. Chętnie angażują się one w różne zadania, dzięki czemu naukowcy mogą obserwować i dość łatwo interpretować ich przeróżne zachowania. Dodatkowym atutem jest możliwość przewożenia psów na miejsce badania, bez angażowania specjalistycznych opiekunów.
Drugim powodem popularności badań osobowości psów jest to, że stworzenie odpowiednich metod pomiaru temperamentu psów może być wykorzystywane zarówno w badaniach naukowych, jak i np. do selekcji zwierząt do pracy w roli psów przewodników lub psów policyjnych, a także w doborze najodpowiedniejszych psów towarzyszących dla poszczególnych osób. Stworzenie takiego testu jest jednak trudne, gdyż temperament zmienia się i cechy charakterystyczne dla młodego osobnika mogą, ale nie muszą, być dobrymi wyznacznikami jego osobowości w dorosłym życiu.
Badania osobowości pozwalają także na dobranie odpowiednich metod treningu dla każdego zwierzęcia oraz umożliwiają określenie cech specyficznych dla konkretnych ras. Dzięki testom osobowości (temperamentu) można odróżnić zwierzęta z problemami zachowania od pozostałych.
Od Asa do Ali
W podobnym celu bada się temperamenty innych zwierząt domowych. Wiedza płynąca z badań naukowych nad osobowością zwierząt pomaga również lep...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
