Co się dzieje w déjà vu

Mózg i umysł Praktycznie

Déjà vu, niezwykłe, nieodparte wrażenie, że już przeżywaliśmy tę sytuację, bywa traktowane jako dowód na wędrówkę dusz i świadectwo telepatii. Naukowcy mają jednak inne wytłumaczenia jego źródła.

Krystyna nigdy nie była w Londynie. Ogromnie się więc ucieszyła, gdy Adam, jej mąż, obiecał, że ją tam zabierze. Adam był pianistą, wykładowcą w klasie fortepianu. Wybierał się do Londynu, by przekazać swoją studentkę jej nowemu nauczycielowi, Larsowi. Londyn zachwycił Krystynę – Big Ben, Piccadilly Circus pełne świateł były jak z innego świata.

POLECAMY

Pewnego wieczoru Lars zaprosił ich z gronem przyjaciół do małej, przytulnej restauracyjki w Soho. Było tam jeszcze kilka osób, między innymi przyjaciółka Larsa – Meggie, wysoka, szczupła kobieta o pokrytej krostami twarzy. To właśnie wtedy, gdy Meggie z uśmiechem odpowiadała na jakiś żart Adamowi, Krystyna doznała niesamowitego wrażenia. O Boże – pomyślała – już tu byłam! Wszystko wydało jej się znajome: i twarz Meggie pokryta krostami, i papieros zakreślający koła, i pokryte czerwonym pluszem fotele, i cała sytuacja! – Adam – zawołała – to się już zdarzyło! Słyszysz!? Byłam w tej restauracji, a przecież nie mogłam być!

Déjà vu – tak nazywa się to niezwykłe doznanie, gdy nagle, w zupełnie nowych sytuacjach, w miejscach, w których jesteśmy po raz pierwszy w życiu, pojawia się w nas wrażenie, że kiedyś już tu byliśmy, już tego doświadczyliśmy. Choć wiemy zarazem, że to niemożliwe. Wrażenie dotyczy nie pojedynczego przedmiotu, ale całej sytuacji. Pierwszy terminu déjà vu użył w 1876 roku Emile Boirac, francuski filozof i medium, w artykule „Correspondance” na łamach czasopisma „Revue Philosophique”. Ale samo zjawisko dostrzeżono już w czasach starożytnych. I różnie próbowano je wyjaśniać.

Aura przed napadem czy błąd systemów?

Nauka proponuje kilka hipotez na wyjaśnienie zjawiska déjà vu. Pierwsze pochodzą z obszaru neurologii. Zgodnie z nimi déjà vu towarzyszy ukrytym, niezauważalnym na zewnątrz napadom padaczki (tzw. petit mal) i jest ich efektem. Występuje krótko przed rozpoczęciem się ataku padaczki i wchodzi w skład tzw. aury poprzedzającej napad. Zarówno padaczka, jak i déjà vu wiążą się z zaburzeniami płata skroniowego mózgu. Trudno jednak przy tej hipotezie znaleźć szczegółowy opis mechanizmu powstawania tego wrażenia. Co więcej, déjà vu jest powszechnym zjawiskiem, niektórzy twierdzą, że od czasu do czasu zdarza się prawie wszystkim ludziom. Wyjaśnienie to sugerowałoby więc, że prawie wszyscy miewamy napady padaczkowe.

Kolejnych wyjaśnień dostarcza psychologia pamięci. Jak sugeruje Alan S. Brown, profesor psychologii z Northwestern University, déjà vu wynika z błędu w działaniu dwóch mechanizmów: zapisywania i wydobywania informacji z systemu pamięciowego. Zwykle najpierw zapisujemy w pamięci nowo nabywane informacje, a potem ewentualnie przypominamy je sobie. Natomiast czasem moment działania obu mechanizmów się nakłada. W efekcie wydobywamy z pamięci to, co aktualnie zapamiętujemy. I tak powstaje wrażenie, że znamy już to, co się dopiero dzieje.

Hipoteza ta, choć ciekawa, z badawczego punktu widzenia ma wady. Po pierwsze, opisane procesy nie są mierzalne, a ich mechanizmy pozostają niejasne. Nie wiadomo na przykład, dlaczego miałoby powstawać takie nakładanie się zapamiętywania i wydobywania oraz jaki mechanizm do tego prowadzi. Trudno więc wywołać taki efekt w warunkach laboratoryjnych. Nie wiadomo również, dlaczego nałożenie się obu mechanizmów sprawia, że gdzieś po drodze gubiona jest wiedza o pochodzeniu czasowym wydobytych szczegółów. Po drugie, hipoteza ta jest zasadniczo nie do obalenia. Nie da się stwierdzić, dlaczego w nowej sytuacji pojawia się lub nie owo poczucie znaności, skoro nie można kontrolować obu wspomnianych mechanizmów; są one bowiem zbyt abstrakcyjne i pełnej kontroli nad nimi nie mamy.

Trzecia hipoteza pochodzi z pogranicza psychologii poznawczej i psychologii automatyzmów. Mówi ona, że wrażenie déjà vu powstaje, gdy poczucie znaności przelewa się z jednego znanego nam elementu na obiektywnie nową sytuację. Taką hipotezę w książce Inattentional blindness (Ślepota nieuwagi) formułuje m.in. dwóch p...

Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.



 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI